Οι τοιχογραφίες της Θήρας – έργα τέχνης

Κροκοσυλλέκτης πίθηκος από την Κνωσσό
(Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου)

Η έκρηξη  του ηφαιστείου της Θήρας βύθισε στη θάλασσα όλο το κέντρο του νησιού εκσφενδονίζοντας γιγάντιες μάζες από αέρια και στάχτες που βρέθηκαν σε παχιά στρώματα στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου και, καθώς φαίνεται, μέχρι το Δέλτα του Νείλου. Ωστόσο, το παχύ στρώμα τέφρας που κάλυψε τα ερείπια της προϊστορικής πόλης του οικισμού του Ακρωτηρίου είχε ως αποτέλεσμα να διατηρηθούν σχεδόν ανέπαφα κτήρια με δύο ή και με τρεις ορόφους, με όλη την οικοσκευή άθικτη στη θέση της και με θαυμάσια φιλοτεχνημένες τοιχογραφίες. Αιχμαλώτισε, έτσι, ζωντανές εικόνες ενός πολιτισμού που μας αφήνει άφωνους. Το Ακρωτήρι έχει πάρει την ονομασία «Πομπηία του Αιγαίου».Παρ' όλα αυτά, δεν βρέθηκε ούτε ένα σώμα ανάμεσα στα θαυμαστά καλοδιατηρημένα απομεινάρια της πόλης.

Η τέχνη των τοιχογραφιών εμφανίστηκε κυρίως στην περίοδο ανάπτυξης των μινωικών ανακτόρων και η Κνωσός είναι η γενέτειρά της. Οι Κυκλαδίτες που διέθεταν ισχυρό στόλο και ήλεγχαν το δίκτυο των ανταλλαγών κατά την 3η π.Χ. χιλιετία αποτέλεσαν τη γέφυρα στην εξάπλωση του Μινωικού πολιτισμού.Για τα αριστουργήματα αυτά, αρχικά, είτε εργάστηκαν και δίδαξαν Μινωίτες ζωγράφοι είτε επέστρεψαν από την Κνωσό, όπου είχαν μαθητεύσει, ντόπιοι Κυκλαδίτες και συνέχισαν δημιουργώντας στον τόπο τους «τη δική τους», παρεμφερή όμως «σχολή».

Η τεχνική:  Οι τοιχογραφίες είναι νωπογραφίες, δηλαδή κατασκευάζονταν όσο το ασβετοκονίαμα ήταν υγρό, γι' αυτό και απαιτείτο ιδιαίτερη δεξιοτεχνία και γρηγοράδα. Το αρχικό σχέδιο χαρασσόταν με αιχμηρό εργαλείο ή σχεδιαζόταν με ανοιχτό κιτρινωπό χρώμα και ίσως χρειαζόταν να βραχεί ο τοίχος πολλές φορές μέχρι την ολοκλήρωση της σύνθεσης.

Κροκοσυλλέκτριες 

Εμφανέστατη η καθαρά  μινωική ζωγραφική τεχνοτροπία. Το θέμα είναι πλήρως αναγνωρίσιμο. Πρόκειται για νεαρές γυναικείες μορφές που συλλέγουν κρόκους για να τους προσφέρουν σε θεϊκή μορφή που βρίσκεται στην τοιχογραφία ορόφου.
Ο κρόκος χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για τη βαφή υφασμάτων, για τις αρωματικές αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες (παυσίπονο). Εδώ φαίνεται να υποβόσκει κάποια σχέση με τον έμμηνο κύκλο των κοριτσιών. Η ηλικιακή διαφοροποίηση των μορφών (μέγεθος στήθους, προγούλι, κουρεμένο κεφάλι), η ιεράρχηση, και η επικέντρωση της όλης δραστηριότητας στην καθήμενη γυναίκα, θεά ή ιέρεια, δίνουν πληροφορίες για κάποια τελετή κατά την περίοδο της ενηλικίωσης των κοριτσιών μέσα στο συγκεκριμένο δωμάτιο.

Οι γυναίκες Κροκοσυλλέκτριες σε όλη τη σύνθεση βαδίζουν, σκύβουν πάνω από το πονεμένο τους πόδι, στρέφουν το κεφάλι τους κατά 180 μοίρες και γενικώς κινούνται με χάρη και ασφάλεια σύμφωνα με τη δράση,  προκαλώντας τον θεατή να συμμετάσχει. Τα αραχνοΰφαντα υφάσματα που φορούν διαγράφουν τις λεπτομέρες του σώματος και οι περίτεχνες κομμώσεις και τα κοσμήματά τους τις αναδεικνύουν. Είναι γεμάτες κίνηση και ζωή. Πολύ διαφορετικά από τον σχηματικό, εμβληματικό και στατικό  τρόπο της Μυκηναϊκής τέχνης.

Ένας άλλος κλάδος τοιχογραφιών είναι οι μικρογραφίες, δηλαδή τοιχογραφίες που έχουν πλάτος 20-60 εκατοστά και που κάλυπταν σαν ζωφόροι το πάνω μέρος των τοίχων κάποιων δωματίων, όπου υπήρχαν παράθυρα ή ντουλάπια και δεν ήταν αρκετός ο χώρος για μεγάλη ζωγραφική.

Τοιχογραφία των Πλοίων (Νηοπομπή)

Είναι το λαμπρότερο παράδειγμα.  Θεωρήθηκε ως ο πρώτος Άτλας της Ευρώπης, αφού περιγράφονται διαφορετικές πόλεις και τοπία που πιθανώς αποτέλεσαν εμπορικούς σταθμούς των ταξιδιωτών κατά την Εποχή του Χαλκού.
Βρίσκεται στη Δυτική οικία του Ακρωτηρίου που έχει έκταση 12 μέτρα περίπου, η ζωγραφική εκτείνεται σε όλες τις πλευρές του δωματίου και εκεί είναι και η Νηοπομπή.

Αναφέρεται πιθανώς σε κάποιο ιστορικό γεγονός, κάποια εκστρατεία, ή σε κάποιες ναυτικές δραστηριότητες του ιδιοκτήτη, ή ακόμη σε κάποια ναυτική εορτή. Υπάρχουν σκηνές ναυμαχίας σε όλη τη ζωφόρο ειδικότερα όμως στη Νηοπομπή διακρίνουμε επτά μεγάλα ιστιοφόρα πλοία και επτά μικρότερα που ξεκινούν από μια πόλη αριστερά για να καταλήξουν σε άλλη πόλη δεξιά (ίσως το ίδιο το Ακρωτήρι).

Οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες των πλοίων υποδηλώνουν τη βαθια γνώση της ναυτική τέχνης από τον καλλιτέχνη. Η κίνηση των πλοίων γίνεται με κουπιά, γεγονός που συνηγορεί στο ότι η όλη διαδρομή δεν ήταν μακρινή αλλά μάλλον είναι μια εορταστική παρέλαση. Όλες οι εικόνες κόβουν την ανάσα από την παραστατικότητά τους και τα στοιχεία που μας παρέχουν.

  Απεικόνιση ανθρώπινων δραστηριοτήτων

Ψαράδες (λεπτομέρεια) Δυτική Οικία

Τα θέματα αυτά απεικονίζουν στις μινωικές, στις κυκλαδικές αλλα και στις μυκηναϊκές τοιχογραφίες,  ανθρώπινες μορφές που περισσότερο συνδέονται με θρησκευτικές τελετές άλλα πιθανόν και με κοσμικές δραστηριότητες. Έχουν κοινά γνωρίσματα με την αιγυπτιακή ζωγραφική (άνδρες με κόκκινη επιδερμίδα, γυναίκες με λευκή). Η ζωγραφική είναι φυσιοκρατική και δεν απεικονίζεται πουθενά κάποιος ηγεμόνας.

Πυγμάχοι, Συγκρότημα Β.

Texnografia
Πηγή: ΕΑΠ - Τέχνες Ι, Προϊστορική και Κλασική Τέχνη

---