«Κλείστε τις οθόνες και ανοίξτε τα βιβλία»

Το έναυσμα μας δίνεται από δύο άκρως ενδιαφέρουσες έρευνες που αντλήσαμε από ένα άρθρο του Μανώλη Ανδριωτάκη, δημοσιογράφου και συγγραφέα, στην εφημερίδα Καθημερινή, και που όσον αφορά εμάς εξυπακούεται ότι όμοια  αποτελέσματα εξάγουμε βιώνοντας στο έπακρο τα ίδια ακριβώς στη δική μας καθημερινή ζωή και στις δικές μας τις πόρτες, μπροστά στις οποίες αντηχούν κουδουνάκια κινδύνου. Οι έρευνες επισημαίνουμε ότι αφορούν τις ΗΠΑ, ωστόσο θα ανακαλύψουμε ότι, παρά την απόσταση, δεν απέχουμε καθόλου, ξεκινώντας  από τα πιο προφανή συμπτώματα και  φθάνοντας έως τα αντίστοιχα συμπεράσματα για την ελληνική κοινωνία.

Ιερή δουλεία, ιερή πορνεία και εταίρες

Δύο εταίρες αλείφονται με αρώματα (500 π.Χ.)
Αρχαιολογικό Μουσείο Ταρκυνίας

Ο  θεσμός της ιεροδουλίας ήταν καθιερωμένος σε πολλές θρησκείες και είχε διαδοθεί σε ολόκληρο τον χώρο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής εξ αρχαιοτάτων χρόνων. Μαρτυρείται, με διαφορετικά έθιμα και δοξασίες φυσικά, σε Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Φοινίκη, Παλαιστίνη. Νεαρές κοπέλες αφιερώνονταν στον πάνδημο έρωτα, μιμούμενες την ένωση του Ουρανού με τη Γη, του αρσενικού με το θηλυκό. Οι ιερόδουλοι ήταν δούλοι, αφιερωμένοι σε μια θεότητα ή σε ένα ιερό θεού, εν αντιθέσει προς τους ιδιωτικούς, βασιλικούς, δημόσιους δούλους. Τα μεγάλα ιερά, λόγω ακριβώς της ευρείας έκτασης και της κτημοσύνης των, είχαν ανάγκη από πολλούς δούλους για τη διακονία του ναού, των ιερέων, των επισκεπτών και για την καλλιέργεια των ιερών κτημάτων. Ήταν δούλοι κυρίως που προέρχονταν από αιχμαλωσία αλλά και ελεύθεροι πολλές φορές που εκουσίως αφιερώνονταν στους θεούς και στη θεία λατρεία. Στη δεύτερη αυτήν τάξη υπάγονταν και οι ιερόδουλες, οι οποίες προσέφεραν στους θεούς το αργύριο που συνέλεγαν. 

Γραικοί, Ρωμιοί, Έλληνες: μια παρεξήγηση

Είναι όροι που πολλές φορές μας ενοχλούν, επειδή νομίζουμε ότι είναι περιφρονητικοί ή κοροϊδευτικοί για το έθνος μας. Εντούτοις, μας προσδιορίζουν, και είναι δικά μας εθνικά ονόματα. Στη μακρόχρονη ιστορία του ελληνισμού οι έννοιες αυτές δεν είχαν πάντα το ίδιο εύρος, συχνά οι όροι που τις δήλωναν παραμερίστηκαν ή υποκαταστάθηκαν από άλλους, γεγονός που οφείλεται στις ιστορικές περιπέτειες, στις ιδεολογικές διαφοροποιήσεις που είτε προκλήθηκαν από αυτές τις περιπέτειες είτε συνδέθηκαν με την εμφάνιση νέων κοσμοθεωρητικών ρευμάτων. Εκφράζουν όμως και αυτοί την υπόσταση του ελληνισμού και τελικά έχουν ταυτιστεί άρρηκτα με αυτόν.

Κατά τον Αριστοτέλη Γραικοί είναι το παλαιότερο όνομα των Ελλήνων. Στα Μετεωρολογικά (352α) διαβάζουμε ότι την εποχή του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα περί την Ελλάδα την αρχαίαν κατοικούσαν οι καλούμενοι τότε Γραικοί, τώρα δε Έλληνες.  Αυτήν την τοποθετεί, μάλιστα, στην Ήπειρο και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Δωδώνης και του Αχελώου. Παρά το μυθολογικό περιεχόμενο του χωρίου δεν πρέπει να προσπεράσουμε άκριτα τον Αριστοτέλη. Εξάλλου και η βασική συλλογιστική για την προέλευση και την εγκατάσταση των Ελλήνων στον ελληνικό χώρο τοποθετεί τον κύριο τόπο της καθόδου τους στη Δυτική Ελλάδα. Και ο Ησίοδος στους Καταλόγους κάνει μνεία ενός επώνυμου ήρωα, του Γραίκου, γιου του Δία και της Πανδώρας του Δευκαλίωνα. Συν τοις άλλοις, κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο λυρικός ποιητής Αλκμάν (7ος  αι. π.Χ.) χρησιμοποιούσε το εθνικό αυτό όνομα, όπως φαίνεται από τον στίχο: «Γραίκες των Ελλήνων μητέρες», το οποίο όμως άλλοι ερμηνεύουν διαφορετικά, ότι δηλαδή σχετίζεται με τη λέξη γραυς=γρια, το οποίο μετασχηματίζει όπως η λέξη γυναίκες.

«Χρόνος δεσμώτης και χρόνος λυόμενος»

Ευδαίμων και ποιητικός ο νέος  χρόνος! Όπου ποίηση εννοείται «όχι μόνο η σύνθεση στίχων αλλά και η ανασύνθεση ζωής μεταφορικά και κυριολεκτικά».

“TΟΝ ΕΚΛΕΙΣΑΜΕ σ’ ένα μικρό κουτί μεταλλικό που τ’ ονομάσαμε «ωρολόγιον», και ησυχάσαμε. Όμως αυτό το κλασικό τικ τακ που απασχολούσε τους παλαιούς μυθιστοριογράφους μπορεί να είναι μέτρηση, μπορεί και διαμαρτυρία. Τίνος είναι, ο ένας του άλλου, δεσμώτης; Ποιος μας έδωσε το δικαίωμα να κάνουμε τον ήλιο τον ανίδεο μετρητή μας; Και τι ’ναι τα ημερονύχτια; Κέρματα που τα ρίχνουμε σ’ ένα τρύπιο κουμπαρά;

Καλά Χριστούγεννα

Φτάνουν Χριστούγεννα λοιπόν! Παραμονή

κι εμείς σαν όλους ετοιμάσαμε γιορτή.

Μα δεν είν’ άνετα σαν φάτνη εδώ μέσα:

Μπαίνει το κρύο από παντού, δεν έχει μπέσα.

Χριστούλη, κόπιασε, γεννήσου αν θες, μα κοίτα:

Σου στρώσαμε, δεν έχει τζάκι όμως και πίττα.

Τρέμουμε κι όλοι αγκαλιαζόμαστε σφιχτά

σαν τους πρωτόγονους σε σκοτεινή σπηλιά.

Το χιόνι πέφτει στο κορμί μας, το παγώνει·

το χιόνι εισβάλει στην καλύβα και σαρώνει.

Κόπιασε, χιόνι, μπες, θα βρεις φίλους εδώ:

Κι εμάς μας έδιωξαν από τον ουρανό.

Ο λίθος στη μινωική τέχνη

Κύπελλο του αρχηγού, από την Αγία Τριάδα

Είναι κάποιος ηγεμόνας με αξιωματούχο

σε κάποια τελετή;
Μία ανδρική μορφή με βοστρύχους, στο δεξί
χέρι προτάσσει δόρυ ή ράβδο και στα μαλλιά,
στον λαιμό και στους καρπούς φοράει
κοσμήματα. Η αριστερή μορφή κρατεί ξίφος.

Στην πίσω όψη τρεις άνδρες σηκώνουν
δέρματα ζώων.

Στον τομέα της λιθοτεχνίας η Κρήτη έχει και εδώ την πρωτοπορία, όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των αγγείων που έχουν ανακαλυφθεί.
Κατά τη λεγόμενη Νεοανακτορική εποχή (1700-1500 π.Χ.) τα νέα ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού, της Ζάκρου, και οι ανακτορικές εγκαταστάσεις στα Χανιά, στην Αγία Τριάδα και στις Αρχάνες αποτελούν περιτρανείς αποδείξεις ότι η περίοδος αυτή είναι και η εποχή της μεγίστης ακμής του μινωικού πολιτισμού για τον οποίο τόσα λίγα ξέρουμε.
Και η λιθογλυφία κατ' αυτό το διάστημα  πραγματοποιεί σημαντικότατη πρόοδο. Φτάνει μόνο να αναλογιστούμε την απλότητα των εργαλείων της εποχής –σμίλες από οψιανό ή πυριτόλιθο και αργότερα χαλκό, τρυπάνια και ένα λειαντικό μέσο (άμμο ή σμύριδα Νάξου)– για να αντιληφθούμε τη δεξιοτεχνία των Μινωιτών λιθοξόων στην κατασκευή των λίθινων έργων. Αγγεία από βασάλτη, λιπαρίτη, οψιανό, φλεβωτά μάρμαρα και ορεία κρύσταλλο χρησιμοποιούνται παρά τη σκληρότητα του πετρώματος. Όλα τα αγγεία ήταν πολυτελή και θα πρέπει να αποτελούσαν δώρα ή διακοσμητικά αντικείμενα.
Θα παρουσιασθούν μερικά αντιπροσωπευτικά δείγματα, αληθινά έργα τέχνης, της αριστοτεχνικής σχέσης των Κρητών με τον λίθο, και τα οποία όλα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.

Έτσι, απλά...

Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα,

μόνον μέσ' από τα καθάρια νερά της μοναξιάς