Χρυσή τομή, αυτό το θαυμαστό πρόβλημα!

Τη χρυσή τομή την έχουμε ακούσει όλοι,  τη χρησιμοποιούμε σαν έκφραση,και ομολογουμένως εξάπτει πάντα την περιέργειά μας. Λίγοι ωστόσο γνωρίζουμε τη θαυμαστή εννοιακή της ύπαρξη και τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε στην ιστορική πορεία του ανθρώπινου είδους και σε ό,τι με δέος αντιμετωπίζουμε, περιβεβλημένο με μυστήριο πολλές φορές, και περιλαμβάνει ο πλανήτης που κατοικούμε και, ασφαλώς, κατά έναν ανεξήγητο τρόπο, τη συναντάμε να εφαρμόζεται κατ’ επέκταση σε ολόκληρο τον μακρόκοσμό μας. Ο άνθρωπος θα συμπορευθεί με τον χρυσό αριθμό σε ένα  μακρύ και μαγευτικό ταξίδι στην τέχνη, στην αρχιτεκτονική, στη βοτανική, στη βιολογία, στη φυσική και στα μαθηματικά. Εύλογο είναι ότι με τις προσωπικές ελλιπέστατες γνώσεις μας περί των μαθηματικών η προσέγγισή μας θα είναι κατά βάση θεωρητική, πιο απλοποιημένη, χωρίς εμπεριστατωμένες αποδείξεις της άλγεβρας και της γεωμετρίας που εδώ έχουν τον πρώτο λόγο αναμφίβολα.

Η Μεγάλη Ιδέα, ένας ελληνικός «παρηγορητικός μύθος»

Ο όρος Μεγάλη Ιδέα, το εθνικό αυτό ιδεολόγημα με τα πολλά αμφίσημα νοήματα και τις πολλές τοπικές νοηματοδοτήσεις, δημιουργήθηκε κατά την Εθνοσυνέλευση του 1844, αμέσως μετά το κίνημα της 3ης  Σεπτεμβρίου που επέβαλε στον Όθωνα την παραχώρηση Συντάγματος.

Στις 14 Ιανουαρίου 1844, στη συζήτηση του άρθρου 3 του Συντάγματος, που αναφερόταν στους «αυτόχθονες» και στους «ετερόχθονες» και συγκεκριμένα στον ορισμό του Έλληνα πολίτη, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας,  στην αγόρευσή του είχε τονίσει: «Διά την γεωγραφικήν  αυτής θέσιν η Ελλάς είναι το κέντρον της Ευρώπης. Ισταμένη και έχουσα εκ μεν δεξιών την Ανατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται να φωτίση διά της αναγεννήσεως αυτής την Ανατολήν . Εν ονόματι… της μεγάλης ταύτης ιδέας είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του Έθνους να συνέρχονται διά να αποφασίσωσιν ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλ' ολοκλήρου του ελληνικού Έθνους».

Τα Άγια Πάθη στη βυζαντινή τέχνη

Λόγω των ημερών που πλησιάζουν πραγματοποιούμε μια αδρομερή περιήγηση στην αναπαράσταση των Παθών του Χριστού από τη βυζαντινή τέχνη. 

Η τέχνη αυτή κατέχει μια μοναδική θέση στον μεσαιωνικό κόσμο. Μετασχηματίζοντας τα πρότυπα της αρχαιότητας και με κατεύθυνση την αφαίρεση, ενστάλαξε μέσα σε αυτά το πνεύμα του χριστιανισμού, δημιουργώντας νέες αισθητικές αξίες. Είναι μια τέχνη συντηρητική με αναλλοίωτες γενικές συνθετικές αρχές που αναπτύχθηκαν σε διάστημα 11 αιώνων, και που αποσκοπούσε στη δημιουργία ευανάγνωστων παραστάσεων, υποταγμένων σε μια ιεραρχία αξιών, προβάλλοντας ένα πνευματικό θρησκευτικό νόημα. Μολαταύτα, έζησε αναγεννησιακά κινήματα με έντονες τάσεις επιστροφής στα αισθητικά ιδεώδη της κλασικής αρχαίας τέχνης, σημαντικότερα από αυτά την Αναγέννηση των Μακεδόνων (9ος -11ος αι.), των Κομνηνών (12ος αι.) και την Παλαιολόγεια Αναγέννηση (13ος αι.).

Παρθενώνας: το κάλλος και η απόλυτη αρμονία

Η λοξή εικόνα του μνημείου προσφέρει μια συνολική
παράστασή του, με τον συνδυασμό της δυτικής
με τη βορινή του όψη

Η φύση και η Ακρόπολη θα έπρεπε να είναι οδηγοί στην τέχνη τού κάθε καλλιτέχνη

Λύσσανδρος Καυταντζόγλου 

Ο Παρθενώνας, το ύψιστο έργο αρχιτεκτονικής ολόκληρης της ανθρωπότητας, είναι και αιώνιο σύμβολο του ελληνισμού και της ταύτισης με τους αρχαίους προγόνους μας. Ένα αντικείμενο θαυμασμού που υπήρξε όμως θύμα εκτεταμένων καταστροφών από πολεμικές επιχειρήσεις πριν από την απελευθέρωσή μας από τους Τούρκους. Καταστροφές που έγιναν  από άγνοια ή θρησκευτικό φανατισμό. Η εκστρατεία του Μοροζίνι (1687), οι μάχες στην Επανάσταση του 1821 και φυσικά λεηλασίες όπως του Έλγιν (1801) άφησαν βαριά σημάδια στο αιώνιο αυτό μνημείο.
Όταν η χώρα μας απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό η Αθήνα ήταν ένα ρημαγμένο χωριό, προκρίθηκε όμως για πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους, για συμβολικούς λόγους, ως κοιτίδα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Αντιγόνη του Σοφοκλή – μάθημα αντίστασης στην αυθαιρεσία της εξουσίας

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής είχε τη φαεινή ιδέα να προτείνει την κατάργηση από το ωρολόγιο πρόγραμμα γενικής παιδείας της Β' Λυκείου του κειμένου της Αντιγόνης του Σοφοκλή, που μέχρι σήμερα διδάσκεται από το πρωτότυπο επί δίωρο σε όλες τις γενεές  επί γενεών των μαθητών που φοιτούν στην αντίστοιχη τάξη εδώ και όσο θυμόμαστε. Θεώρησε περιττή και ανούσια τη μεταλαμπάδευση στα παιδιά υπέρτατων νοημάτων που το έργο αυτό επαγγέλλεται εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Ευτυχώς, οι φιλόλογοι, που συνεχώς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στα θέματα Αρχαίων Ελληνικών και Ιστορίας, αντέδρασαν δυναμικά και ανάγκασαν το υπουργείο Παιδείας να ανακρούσει πρύμναν. Αλλιώς θα αποχαιρετούσαμε και την Αντιγόνη, ένα έργο-πρότυπο που ενέπνευσε και εμπνέει την πολιτισμένη ανθρωπότητα, όπως τονίζει σε ανακοίνωσή της η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων. Ο εξοβελισμός της Αντιγόνης θα συμπλήρωνε το ήδη υπάρχον έλλειμμα παιδείας και θα μας άφηνε χωρίς άλλη μια μαθητεία στην αντίσταση απέναντι στις αυθαιρεσίες της εκάστοτε εξουσίας και χωρίς ανάδειξη της αγάπης ως υπέρτατης αξίας. Ιδέες που στην εποχή μας αναζητώνται με τον φανό.

Μυκηναϊκά δακτυλίδια έργα τεχνης

Δακτυλίδι με θρησκευτική σκηνή από τον θησαυρό
των Αηδονιών που επέστρεψε στην Ελλάδα το 1995.
Πομπή δύο γυναικών, που κρατούν άνθος κρίνου
και παπύρου αντίστοιχα, προς ιερό οικοδόμημα
που επιστέφεται με κέρατα καθοσιώσεως
(ομοίωμα κεράτων ταύρου με λατρευτικό συμβολισμό)

Τα μέταλλα και κυρίως ο χρυσός, αφού χρησιμοποιήθηκαν πρώτα στην Κρήτη από τους Μινωίτες, κατόπιν οι Μυκηναίοι, συνεχίζοντας και δίνοντας τη δική τους καλλιτεχνική πνοή και ταυτότητα, κατασκεύαζαν φακοειδείς ή αμυγδαλόσχημες σφραγίδες και σφραγιστικά δακτυλίδια. Χρησιμοποιούσαν τρυπάνια ταχείας περιστροφής σε συνδυασμό με ένα λειαντικό μέσο σε μορφή σκόνης (άμμο ή σμύριδα από τη Νάξο) και γλείφοντας κάθετα τις σφραγιστικές επιφάνειες επιτύγχαναν κοιλάνσεις ή κυκλικά αποτυπώματα. Λεπτά φύλλα χρυσού σφυρηλατούνταν πάνω σε ειδικές μήτρες και τα κοσμήματα ήταν συχνά διακοσμημένα με κοκκίδωση,  συρματερή και επισμάλτωση.

Οι θολωτοί τάφοι του Βαφειού, των Δενδρών, οι λακκοειδείες  τάφοι των Μυκηνών και κυρίως του ταφικού κύκλου Α, και των Αηδονιών (Νεμέα) είναι μάρτυρες και μας χάρισαν αληθινούς θησαυρούς. Η πολυτιμότητα του υλικού που χρησιμοποιείται, καθώς και η επένδυση καλλιτεχνικής εργασίας, σηματοδοτούν τη χρήση τους και ως αντικειμένων γοήτρου και δηλωτικών κοινωνικών αξιωμάτων. Ιδιαίτερα τα χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια θεωρούνται διάσημα θρησκευτικών αξιωμάτων και απεικονίζουν λατρευτικές σκηνές.

Ο Ηρώδης και η σφαγή των νηπίων

Ο βασιλιάς Ηρώδης ο Μέγας  γεννήθηκε το 73 π.Χ. από γονείς αραβικής καταγωγής (ο πατέρας του ο Αντίπατρος, Εδομίτης, από περιοχή ανάμεσα στη Νεκρά Θάλασσα και στον κόλπο της Άκαμπα, και η μητέρα του από την πρωτεύουσα των Ναββαταίων Πέτρα, στην νοτιοδυτική Ιορδανία), και είχε προσηλυτισθεί στον ιουδαϊσμό.
Βρισκόμαστε στην εποχή της στρατηγίας του Ρωμαίου Πομπήιου, ο οποίος όταν εισέβαλε το 63 π.Χ. στην Παλαιστίνη ο πατέρας του Ηρώδη τον υποστήριξε και κατέστη έτσι άνθρωπος των Ρωμαίων. Στην εμφύλια σύγκρουση του Πομπήιου με τον Καίσαρα ο Αντίπατρος, διεκδικητής του θρόνου των Ασμοναίων, επωφελούμενος πολιτικά των καταστάσεων, εισήλθε στο στρατόπεδο του δεύτερου. Ως ανταμοιβή τού απονεμήθηκαν τα ρωμαϊκά πολιτικά δικαιώματα και διορίσθηκε επιμελητής της ρωμαϊκής Ιουδαίας. Με τη σειρά του τοποθέτησε τους δύο γιους του, Φασαήλ και Ηρώδη, επάρχους στα Ιεροσόλυμα και στη Γαλιλαία αντιστοίχως.

Η Ρώμη μαστίζεται από συνεχείς εμφυλίους πολέμους [Πομπήιος - Καίσαρας (48 π.Χ.), Βρούτος, Κάσσιος - Μάρκος Αντώνιος (42 π.Χ.), Αντώνιος - Οκταβιανός (31 π.Χ.)], και το διεθνές πολιτικό τοπίο είναι διαρκώς μεταβαλλόμενο. Αυτά τα χρόνια ο Ηρώδης έχοντας αποδείξει τις στρατιωτικές του ικανότητες, αναστέλλοντας και εξοντώνοντας μια εξέγερση των θρησκευτικών ριζοσπαστών της Γαλιλαίας, απέκτησε εκτός από κύρος  την εμπιστοσύνη και την εύνοια των Ρωμαίων. Σε όλο αυτόν τον πολιτικό αναβρασμό, με οξύ πολιτικό αισθητήριο και διά των πλαγίων μέσων, θα τάσσεται πάντα την κατάλληλη στιγμή με το μέρος των νικητών.