Τετάρτη 4 Μαρτίου 2015

Η φιλοξενία ιερό δίκαιο της αρχαιότητας

Η φιλοξενία ερμηνεύεται ως φιλία προς τους ξένους.  Δηλαδή, μια μορφή φιλίας ευρύτερη, κατά την οποία ανοίγει κανείς το σπίτι  του όχι μόνο στους συγγενείς και στους φίλους, αλλά και σε μη γνωστούς του ανθρώπους. Στην αρχαιότητα, τώρα, και ειδικά στους Έλληνες, λόγω και της έλλειψης των μέσων συγκοινωνίας και των κατάλληλων καταλυμάτων για τους ξένους, είχε μείζονα ηθική αξία ως μέσο αναψυχής, προστασίας των οδοιπόρων και κέντρο μόρφωσης και γεφύρωσης του λαού, εξαγιαζόμενη φυσικά από τη θρησκεία. Εξ ου και έδωσαν στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων το επίθετο Ξένιος (αλλά και στην Αθηνά), ως προστάτη και των ξένων και των φίλων, και τιμωρού των καταπατούντων την αρετή της φιλοξενίας.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει τη φιλοξενία θεωρώντας την ύψιστη αρετή και σημαντική ηθική υποχρέωση.  Ο Όμηρος στην Οδύσσεια είναι υπέρ το δέον γλαφυρός και ως ένας έξοχος ηθογράφος μάς παρουσιάζει με παραστατικότητα την κακή μεταχείριση των ξένων στηλιτεύοντάς την ως έλλειψη πολιτισμού (χώρα των Κυκλώπων) ενώ, αντιθέτως, την καλή μεταχείριση ως ένδειξη πολιτισμένων ανθρώπων  Ιδού ένα συνοπτικό απόσπασμα από τη χώρα των Φαιάκων:
Όταν ο Οδυσσέας εμφανίζεται απροσδόκητα στο παλάτι του Αλκίνοου και βρίσκει τους άρχοντες Φαίακες να τρώνε, να πίνουν και να κάνουν σπονδές, τους ζητάει να τον βοηθήσουν να γυρίσει στην πατρίδα του. Ένας από αυτούς τότε θα πει στον Αλκίνοο: Δεν είναι αυτό όμορφο πράγμα, ούτε και σωστό να κάθεται ο ξένος χάμω,  […] σήκωσε τον ξένο και βάλ’ τον να καθίσει σε πολυθρόνα ασημοκάρφωτη και πες στους κήρυκες να ανακατέψουν κρασί, και η οικονόμος ας δώσει στον ξένο από ό,τι βρίσκεται. Ύστερα, μια υπηρέτρια, αφηγείται ο Όμηρος, έφερε νερό με ένα όμορφο μαλαματένιο κανάτι πάνω από ασημένια λεκάνη για να πλυθεί, και σιμά του έστρωσε αστραφτερό τραπέζι. Μια γερόντισσα οικονόμος μετά έφερε ψωμί μπροστά του και από τα πολλά φαγητά που βρίσκονταν με προθυμία του βάζει.  Κατόπιν ο Αλκίνοος, απευθυνόμενος στους αρχηγούς των Φαιάκων, τους λέει: Τώρα που τέλειωσε το φαγοπότι, να πάτε σπίτια σας για ύπνο, και το πρωί να φωνάξουμε γέροντες πιο πολλούς και να περιποιηθούμε στ’ ανάκτορα τον ξένο και στους θεούς να κάμουν όμορφες θυσίες και ύστερα να σκεφτούμε και για το ταξίδι, για να πάει γρήγορα, χαρά γεμάτος, στα πατρικά του χώματα ο ξένος, χωρίς κόπους και βάσανα, με συνοδεία δική μας, κι αν ακόμα είναι από πολύ μακριά.  Ο δε Οδυσσέας  όταν εκείνοι θα τον ρωτήσουν πώς βρέθηκε στο παλάτι, θα τους  διηγηθεί ότι όταν βρέθηκε στη στεριά, παρασυρμένος από τα κύματα, ικέτευσε την κόρη του Αλκίνοου Ναυσικά που έπαιζε με τις φίλες της στην αμμουδιά να τον βοηθήσει, και όλες του πρόσφεραν άφθονο φαγητό και φλογάτο κρασί και αφού του έδωσαν ρούχα τον βοήθησαν να λουστεί στον ποταμό.

Οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν την ξενία σε ανεπίσημη και επίσημη. Η ανεπίσημη ξενία εκδηλωνόταν κυρίως με τη μορφή φιλοξενίας στο σπίτι, με ειδική περιποίηση και ανταλλαγή δώρων την ώρα του αποχωρισμού. Παρότι απευθυνόταν συνήθως σε ξένους από άλλες κοινότητες, ωστόσο εθεωρείτο επίσης αξιέπαινο να προσφέρει κανείς τέτοιου είδους φιλοξενία σε μη Έλληνες. Ας δούμε δύο παραδείγματα: Ο Μιλτιάδης ο Πρεσβύτερος ανακηρύχθηκε διοικητής της Χερσονήσου, ενός κράτους που ιδρύθηκε στη Θράκη, σε ανταμοιβή για τη γενναιόδωρη φιλοξενία που είχε προσφέρει στην Αθήνα σε ξένους από την περιοχή αυτήν.  Και ο στρατηγός Κίμων είχε κάθε βράδυ έτοιμο φαγητό στο σπίτι του για τους ξένους περαστικούς και γενικά για όσους είχαν ανάγκη.
Η επίσημη ξενία ονομαζόταν «τελετουργική φιλία» και ήταν μια επίσημη σχέση μακράς διάρκειας ανάμεσα στους πολίτες διαφόρων ελληνικών πόλεων ή ανάμεσα σε Έλληνες και ξένους. 

Σε κάθε ελληνική πόλη των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, και πολύ περισσότερο στην ομηρική κοινωνία, είχαν ανάγκη από φίλους στον ευρύτερο ελληνικό αλλά και στον μη ελληνικό κόσμο, που θα μπορούσαν να τους υποστηρίξουν και να φροντίσουν γα τα συμφέροντά τους σε ξένα μέρη. Η φιλία αυτή παρέμενε ισχυρή ανάμεσα στις ίδιες οικογένειες διά μέσου των γενεών, καθώς συνεπαγόταν σαφείς υποχρεώσεις και είχε εθιμοτυπικούς κανόνες.  Ο «τελετουργικός» φίλος  έπρεπε να βοηθάει στις δύσκολες στιγμές, όπως όταν κάποιος είχε εξορισθεί από το κράτος του, ή σε οικονομικές ή άλλες συναλλαγές έξω από το κράτος του. Προς επίρρωσιν της σπουδαιότητας αυτής της σχέσης, συνήθιζαν να δίνουν σε έναν γιο το όνομα ενός «τελετουργικού» φίλου, ένα έθιμο που ορθώς παρομοιάστηκε με αυτό της βάπτισης στη χριστιανική κοινωνία. Εκτός ορίων του ελληνικού κόσμου, ακόμη και στην κλασική εποχή, οι Έλληνες διατηρούσαν προσωπικές σχέσεις «τελετουργικής» ξενίας ή επιγαμίας που, μάλιστα, μπορούσαν να προσφέρουν μεγάλη βοήθεια στις εξωτερικές σχέσεις του κράτους και στη διάρκεια ενός πολέμου.
Μαρ.Μαρ.TEXNOGRAFIA
 Πηγές:
Ομήρου Οδύσσεια Η 160-296.
Ηρόδοτος 6.34-36.
Πλούταρχος, Κίμων 10.6.
Σημαντικοί σταθμοί στον Ελληνικό Πολιτισμό, τόμος Β’, ΕΑΠ, 2000.


5 σχόλια:

  1. Το άρθρο είναι πολύ καλά αναπτυγμένο και τεκμηριώνεται πλήρως με αναφορά σε αξιόπιστες πηγές.
    Συγχαρητήρια για την ανάρτηση, αλλά εγώ προσωπικά είμαι κάπως μπερδεμένος...
    Το θέμα είναι επίκαιρο και δεν ξέρω τι πρέπει να κάνουμε και πως να το χειριστούμε εμείς οι σύγχρονοι ως γνήσιοι απόγονοι εκείνων....
    Θα πρέπει να συμπεριφερθούμε και εμείς ανάλογα και να παράσχουμε φιλοξενία και άσυλο στις μυριάδες ή τα εκατομμύρια των «ξένων» (παράνομων ή παράτυπων) μεταναστών ?
    Μάλλον θα πρέπει το θέμα αυτό να μελετηθεί εις βάθος από τους υπεύθυνους ηγέτες μας.
    Καλό θα ήταν να έχουν υπόψη τους και ένα παράδειγμα που έχουμε από την αρχαιότητα.
    Ο Μενέλαος φιλοξένησε τον Πάρι και τον εμπιστεύτηκε με πολύ δυσάρεστες συνέπειες, αφού ο Πάρις του πήρε τη γυναίκα, την ωραία Ελένη και όχι μόνο αυτή... πήρε μαζί του και αρκετούς θυσαυρούς που υπήρχαν στα ανάκτορα και έγινε η αιτία να ακολουθήσει ο Τρωικός ο πόλεμος, ο οποίος «μυρί ̓Ἀχαιοῖς ἄλγε ̓ ἔθηκε, πολλὰς δ ̓ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν ἡρώων».
    xd
    ,

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η κάθε ιστορική περίοδος έχει το δικό της πλαίσιο, τις δικές της συνθήκες, συγκυρίες και τις πολλαπλές ιδιαιτερότητές της. Μέσα σε αυτές αναπτύχθηκαν οι εκάστοτε πολιτισμοί ή αντιστοίχως περιέπεσαν σε παρακμή. Δεν μπορεί κανείς να διακινδυνεύσει και να συγκρίνει εποχές ούτε και έννοιες. Σήμερα, που η απόσταση είναι πολύ μεγάλη, περίπου 3.000 χρόνια μετά, δεν φαίνεται να υπάρχουν καθόλου ομοιότητες και είναι αδύνατοι οι παραλληλισμοί με την αρχαιότητα. Το σημερινό μας φλέγον θέμα πρέπει οι ιθύνοντες, υπό το πρίσμα πάντα της ανθρώπινης αλληλεγγύης, –ίσως το μόνο κοινό που είναι εφικτό και ευκταίο να έχουμε με τους προγόνους– επιβάλλεται να φτιάξουν έναν οδικό χάρτη και ένα σχέδιο διαχείρισης με πολύ μεγάλη σοβαρότητα. Είναι ένα ζήτημα που δεν άπτεται μόνο της χώρας μας, αλλά ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των τρίτων χωρών, γεγονός το οποίο συνεπάγεται συνεργασία για εξεύρεση συνολικών λύσεων ώστε να βελτιωθεί ένα τόσο τεράστιο πρόβλημα που ταλανίζει την εποχή μας. Ο Μενέλαος με τον Πάρι είναι μια μαγική ιστορία που ανήκει αποκλειστικά στον μέγα Όμηρο !
      Πολλές ευχαριστίες για τα καλά λόγια!

      Διαγραφή
  2. Η φιλοξενία τότε και τώρα θεωρείται και είναι κάτι το ιερό,εκδήλωσης ανωτέρων ψυχικών αισθημάτων φιλανθρωπίας και σεβασμό στον κουρασμένο οδοιπόρο περαστικό διαβάτη... Αλλά αυτή την φιλοξενία την παρείχαν τότε οι άρχοντες, οι πλούσιοι, και τον είχαν τιμή τους. Οι φτωχοί στην σύγχρονη κοινωνία μας προσπαθούσαν να δώσουν στον ξένο διαβάτη της βραδιάς ψωμί και ένα φτωχό κρεβάτι... Ο φιλοξενούμενος έτρεφε μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό της φιλοξενίας....Τιμούσε το σπίτι που τον φιλοξένησε και αισθανόταν μεγάλη υποχρέωση. Η ατίμωση της φιλοξενίας είναι ατιμωτική πράξη και συγκαταλέγεται μαζί με στις χείριστες πράξεις της αχαριστίας και την κατάχρησης...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Στα φτωχά χωριά μας έδιναν ακόμη και το κρεβάτι τους και την καλύτερη μερίδα φαγητού για τον ξένο. Η έννοια της φιλοξενίας δεν αλλοιώνεται με τον χρόνο, θα είναι στο διηνεκές του ανθρώπινου είδους ανώτερη αξία!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Οι νόμοι της ξενίας απέκλειαν βάρβαρους στην αρχαιότητα, με λίγες εξαιρέσεις. Πολλοί καπηλεύονται τον όρο "φιλοξενία" για να αλλοιώσουν ό, τι Ελληνικό έχει μείνει στον τόπο με την αθρόα εισβολή ξένων, τους οποίους οι πρόγονοί μας θα προϋπαντούσαν με δόρατα.
    Π.χ....
    Εντεύθεν υπολαβών Αγασίας Στυμφάλιος είπεν:
    "...αλλά τούτο γε ούτε Βοιωτίας, προσήκει ουδέν ούτε της Ελλάδος παντάπασιν, επεί εγώ αυτόν είδον ώσπερ Λυδόν αμφότερα τα ώτα τετρυπημένων. Και είχεν ούτως. Τούτον μεν απήλασαν».

    "...αλλά ο άνθρωπος αυτός ούτε με την Βοιωτία έχει ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΣΧΕΣΙΝ, ούτε ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ γενικά, διότι εγώ τον είδα να έχει σαν Λυδός και τα δυο του αυτιά τρυπημένα. Και πράγματι έτσι είχε το πράγμα. Λοιπόν αυτόν βέβαια τον απέδιωξαν».
    (ΞΕΝΟΦΩΝ στην «Κύρου Ανάβασις» (βιβλίο 3, Κεφ. 1, 30-34))

    Εμείς μετατρέψαμε την 'φιλοξενία' σε 'ξενολαγνεία'....

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...