Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013

Αζίζ Νεσίν - Σώπα μη μιλάς! Μίλα!..

Φιλολογικό ψευδώνυμο του Μεχμέτ Νουσρέτ Νεσίν (Αζίζ ήταν το όνομα του πατέρα του – Χάλκη Κωνσταντινούπολης 1915 -  Σμύρνη 1995).  Τούρκος σατιρικός συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής, ένας από τους πιο γνωστούς λογοτέχνες της Τουρκίας διεθνώς. Υπήρξε ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του κριτικού ρεαλισμού στα τουρκικά γράμματα.
Πρωτοεμφανίστηκε το 1944, δημοσιεύοντας ποιήματα και διηγήματα στη λογοτεχνική σελίδα της εφημερίδας «Μιλιέτ». Ενώ είχε μπει στον στρατό αποτάχθηκε για τις αριστερές του πεποιθήσεις. Δούλεψε ως διορθωτής και συντάκτης ύλης σε εφημερίδες, ενώ τις απόψεις και τις ιδέες του διοχέτευσε στα διάφορα σατιρικά περιοδικά και εφημερίδες, ενεργοποιώντας τη λογοκρισία και τον εισαγγελέα. Έτσι, πέρασε συνολικά πεντέμισι χρόνια στη φυλακή.
Τον Σεπτέμβριο του 1955 συνελήφθη μαζί με άλλους αριστερούς ως υποκινητής του Πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης. Γρήγορα η κατηγορία κατέπεσε, αφού ήταν φανερό ότι τα «Σεπτεμβριανά», όπως έμειναν στην Ιστορία, τα είχαν οργανώσει οι μηχανισμοί της κυβέρνησης Μεντερές.

Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 2013

Επιλέγοντας την «Ασκητική» του Καζαντζάκη

Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύουμαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι.
Δεν είμαι ο κατάδικος που τον πότισαν κρασί για να θολώσει το μυαλό του.
με λαγαρά τα φρένα, νηφάλιος, δρασκελώ το ανάμεσα στους δυο γκρεμούς μονοπάτι.
Και μάχουμαι πώς να γνέψω στους συντρόφους, προτού πεθάνω. Να τους δώσω το χέρι μου, να προφτάσω να συλλαβίσω και να τους ρίξω έναν ακέραιο λόγο. Να τους πω τι φαντάζουμαι πως είναι τούτη η πορεία. και κατά πού ψυχανεμίζουμαι πως πάμε. Και πως ανάγκη να ρυθμίσουμε όλοι μαζί το περπάτημα και την καρδιά μας.
Ένα σύνθημα, σα συνωμότες, ένα λόγο απλό να προφτάσω να πω στους συντρόφους!
Ας ενωθούμε, ας πιαστούμε σφιχτά, ας σμίξουμε τις καρδιές μας, ας δημιουργήσουμε εμείς, όσο βαστάει ακόμα η θερμοκρασία τούτη της Γης, όσο δεν έρχουνται σεισμοί, κατακλυσμοί, πάγοι, κομήτες να μας εξαφανίσουν, ας δημιουργήσουμε έναν εγκέφαλο και μιαν καρδιά στη Γης, ας δώσουμε ένα νόημα ανθρώπινο στον υπερανθρώπινον αγώνα!

Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2013

Η εμβληματική Πύλη των Λεόντων

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός ζωογονήθηκε από την επαφή του με τη θάλασσα και εμπλουτίσθηκε από τους πολιτισμούς της Κρήτης, των Κυκλάδων και της Ανατολής. Θα εξουσιάσει το Αιγαίο και έχοντας πυκνή επικοινωνία με την Ανατολή και τη Δύση θα εγκαταστήσει εμπορικούς σταθμούς.
Η Μυκηναϊκή Κοινή αποτελεί την κορυφαία φάση της ακμής των Μυκηναίων οι οποίοι έχουν να επιδείξουν μια κοινωνία ιεραρχημένη, γραφειοκρατικά συγκροτημένη –της οποίας τα μυστικά μάς προδίδει η Γραμμική γραφή Β’–, αξιόλογη ανακτορική οργάνωση, πλούτο και λαμπρή τέχνη που ακτινοβολεί στον τότε γνωστό κόσμο. 
Το σημαντικότερο κέντρο του μυκηναϊκού πολιτισμού, οι Μυκήνες, εκτείνονταν σε μια συνολική έκταση 30.000 τ.μ., και εκτός των άλλων κεντρικών κτισμάτων περιελάμβαναν και τη μνημειακή Πύλη των Λεόντων, το τριγωνικό ανάγλυφο της κύριας εισόδου της ακρόπολης. Έλαβε το όνομά της από την περίφημη ανάγλυφη παράσταση των δύο λιονταριών που κοσμούν το κουφιστικό τρίγωνο.

Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 2013

Η «παλιννόστηση» των λέξεων

Λεξιλογικοί «νόστοι»
 Ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα (από το ρήμα νέομαι «επιστρέφω»), δεν χαρακτήρισε μόνο «τη γλυκιά προσμονή της επιστροφής στην πατρίδα» που κατέληξε στο νόστιμος, αλλά έδωσε και «τον ψυχικό πόνο που γεννάει αυτή η προσμονή», τη νοσταλγία. Και ήταν μάλιστα οι Γάλλοι που κατέφυγαν στις ελληνικές λεξιλογικές πηγές, πλάσσοντας πρώτοι αυτοί το άλγος του νόστου, το nostalgie. Ετσι, από άλλο δρόμο, η λέξη επέστρεψε στη «λεξιλογική πατρίδα» της.

Η επιστροφή μιας λέξης ως δανείου στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησε χαρακτηρίζεται ως αντι-δάνειο, ως επιστροφή δανείου, ως επιστροφή μιας λέξης στη γλώσσα στην οποία γεννήθηκε. Από τις πιο αποκαλυπτικές διαδικασίες λειτουργίας της γλώσσας στο πεδίο συνάντησης των λαών και των πολιτισμών είναι τα αντιδάνεια. Συνιστούν μαρτυρίες της περιπέτειας στη ζωή των λέξεων και μαζί παραδείγματα τού πόσο αυτά τα κατεξοχήν πνευματικά δημιουργήματα, που είναι οι λέξεις, εξελίσσονται εννοιολογικά περνώντας από γλώσσα σε γλώσσα, από λαό σε λαό, για να ξαναγυρίσουν συχνά στον τόπο καταγωγής τους πραγματοποιώντας έτσι τον «λεξιλογικό νόστο» τους.

Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2013

Ερυθρόμορφος ρυθμός - δείγμα της μεγάλης ζωγραφικής των αρχαίων

Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος, περ. 460 π.Χ.
Σάτυρος και Μαινάδα με θύρσο.

Λέμε μέσα στη ζοφερότητα της εποχής ότι προέχει η ομορφιά από όπου και αν προέρχεται. Η τέχνη, τόσο διάφανα, την περιέχει. Και ας μας λέει ο Γούντυ Άλεν («Μεσάνυχτα στο Παρίσι»)  ότι νοσταλγούμε πάντα άλλες εποχές που δεν τις έχουμε ζήσει. Την ομορφιά αναζητούμε για να εξωραΐσουμε πρώτα τουλάχιστον τα μάτια μας και ύστερα σιγά σιγά όλη την ύπαρξή μας.
Μια ματιά σε έναν ρυθμό αττικό χιλιάδων χρόνων πριν πλήρους καλαισθησίας, λοιπόν.
Η Αθήνα, κυριαρχούσα στην αγγειογραφία, ήδη κατά το τέλος του 6ου  αιώνα π.Χ. επιτυγχάνει τη γένεση μιας νέας τεχνικής για τη διακόσμηση των αγγείων. Είναι καθαρή παραλλαγή του μελανόμορφου ρυθμού, για την ακρίβεια η πλήρης αντιστροφή του. Το αγγείο ολόκληρο «βάφεται» μελανό και ο αγγειογράφος αφήνει «άβαφα», στο χρώμα του πηλού δηλαδή, τα σώματα των μορφών, ενώ οι λεπτομέρειες του σώματος και τα άλλα θέματα που θέλει να σχεδιάσει δηλώνονται με λεπτές γραμμές, παρέχοντας μεγαλύτερη ελευθερία στον καλλιτέχνη.

Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2013

Η κακοποίηση της ποίησης!

Ψιλοκομμένος Καβάφης;
Εδώ και μερικές μέρες τα τρόλεϊ της Αθήνας κυκλοφορούν έχοντας πάνω τους στίχους του Καβάφη, σαν κι αυτόν που βλέπετε εδώ αριστερά. Αν δεν το βλέπετε καλά, ο στίχος είναι «Δεν έχω σήμερα κεφάλι για δουλειά», κι αν δεν σας μοιάζει για καβαφικός στίχος δεν είστε μόνος σας – κι εγώ όταν τον διάβασα μου θύμισε τον στίχο του Σουρή: δεν έχω κέφι για δουλειά, πάλι με δέρνει τεμπελιά και κάθομαι στο στρώμα. Κι αν πάλι δεν θυμάστε τον στίχο του Καβάφη, μην αισθανθείτε μειονεκτικά, ούτε εγώ τον θυμόμουν. Άλλωστε, είναι παρμένος από ένα από τα Κρυμμένα ποιήματα του ποιητή, δηλαδή ένα ποίημα, το «Συμεών», που δεν ανήκει στα 154 «αναγνωρισμένα» ποιήματα του Καβάφη. Δεν βάζω λινκ προς το ποίημα γιατί θα επανέλθω, αλλά προς το παρόν ας πάρουμε μια ανάσα για να πούμε λίγα πράγματα περισσότερα γι’ αυτή την πρωτοβουλία.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του «Βήματος»:
Στίχοι του Αλεξανδρινού ποιητή Κ. Π. Καβάφη «ταξιδεύουν» από την περασμένη Δευτέρα σε όλη την Αθήνα με λεωφορεία, τρένα, τραμ και μετρό.
Πρόκειται για μια πρωτοβουλία του Αρχείου Καβάφη, το οποίο έχει περιέλθει στο Ίδρυμα Ωνάση, η οποία προσκαλεί το κοινό μέσα από τη σύγχρονη ματιά του βραβευμένου δημιουργικού γραφείου Beetroot να συνομιλήσει με τον αλεξανδρινό ποιητή.

Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2013

Ελ Γκρέκο - «κέρδισε την αιωνιότητα εν ζωή»

[Χάνδακας (Ηράκλειο) 1541 - Τολέδο 1614]
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός ως Ελ Γκρέκο, ήταν ελληνικής καταγωγής, «μαΐστρος σγουράφος», όπως αναφέρεται σε χειρόγραφό του του 1566, ο οποίος ήκμασε στην Ισπανία.
Μια καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα που έρχεται να εκφράσει όλη την πολλαπλότητα και την αντιφατικότητα της εποχής του. Οι μελετητές τού έδωσαν πολλές ταυτότητες και το έργο του τοποθετήθηκε σε διάφορες τεχνοτροπίες. Εκείνος όμως ήταν όλα αυτά που το προσέδωσαν και κάτι περισσότερο. Το έργο του μας δίνει μια θαυμάσια σύνθεση, μοναδική και στον 17ο και στον 18ο αιώνα, του βυζαντινού υπερβατισμού και της ιταλικής χρωματικής καλλιέργειας, των γοτθικών τύπων και των μανιεριστικών αναζητήσεων, των ρεαλιστικών τάσεων της τέχνης των Κάτω Χωρών και του μυστικισμού της ισπανικής ψυχής. Η επίτευξη του μεγάλου έργου του έγινε, όχι μόνο με τη σύνθεση των μεγάλων κατακτήσεων της εποχής του αλλά και με την ολοκλήρωση όλων των γόνιμων στοιχείων και την επιβολή των προσωπικών τύπων.
Με τα στοιχεία αυτά θα δώσει μερικές από τις πιο γόνιμες αφετηρίες της σύγχρονης τέχνης σε καλλιτέχνες του εξπρεσιονισμού, τον Πικάσο, που μελετά νέος τα έργα του, και στους σουρεαλιστές που τον θέλουν πρόδρομό τους. Και πέρα από τις εικαστικές τέχνες επηρεάζει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και πνευματικούς ανθρώπους όπως τους Κοκτώ, Σώμερσετ Μωμ, Χάξλεϋ και Ρίλκε.

Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 2013

Ρόζα Παρκς: σημαιοφόρος στη μάχη κατά του ρατσισμού

Όταν η «ράφτρα» Ρόζα Παρκς άλλαξε την Ιστορία
Αλαμπάμα, βράδυ της 1ης Δεκεμβρίου 1955. Η Ρόζα Παρκς, μια 42χρονη μαύρη μοδίστρα, επιστρέφοντας με το λεωφορείο από τη δουλειά αγγίζει χωρίς να το γνωρίζει την Ιστορία. Θωρακίζεται με το θάρρος του αυτοσεβασμού και της αξιοπρέπειας και αρνείται να παραχωρήσει τη θέση της σε έναν λευκό. Η άμεση σύλληψή της κινητοποιεί τους μαύρους της Αλαμπάμα με επικεφαλής τον νεαρό και άγνωστο ακόμη τότε αιδεσιμότατο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
«Οι άνθρωποι λένε ότι δεν παραχώρησα τη θέση μου γιατί ήμουν κουρασμένη, αλλά δεν είναι αλήθεια. Δεν ήμουν σωματικά κουρασμένη ή περισσότερο κουρασμένη από μια συνηθισμένη μέρα. Όχι, η μόνη κούραση ήταν αυτή τού να υποχωρώ». Κάποιοι τη γνωρίζουν, οι περισσότεροι όμως ίσως απλώς να έχουν ακούσει το όνομά της...
Ρόζα Παρκς, η Αφροαμερικανή μοδίστρα, που αρνήθηκε να σηκωθεί και να δώσει τη θέση της σε έναν λευκό όπως απαιτούσε ο νόμος περί φυλετικού διαχωρισμού στην Αμερική και, έτσι, έγινε με μια της κίνηση σύμβολο του αντιρατσιστικού κινήματος στην Αμερική και σύμβολο αντίστασης όλης της αφροαμερικανικής κοινότητας.

Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου 2013

Ο Κούρος της Αναβύσσου, ένα όμορφο, εξελιγμένο, μνημειακό γλυπτό

Ο ανακτορικός κόσμος καταρρέει και ο  Μυκηναϊκός πολιτισμός δύει. Ακολουθούν οι «σκοτεινοί» αιώνες που τους διαδέχονται οι Γεωμετρικοί Χρόνοι. Η Ελλάδα έχει απομονωθεί. Ανακάμπτει, όμως, και σφυρηλατούνται εκ νέου οι πολιτιστικοί δεσμοί της με τους γείτονες της Ανατολής αλλά και της Δύσης. Είναι πλέον η περίοδος της ανάπτυξης των διαφόρων πόλεων- κρατών που συνεπάγεται την απαρχή πολιτειακών διαδικασιών, την ανάδειξη της πολιτιστικής τους ταυτότητας και, τέλος, την επέκτασή τους με τους αποικισμούς και την ταυτόχρονη ανάδυση νέων κοινωνικών τάξεων που πλουτίζουν από το εμπόριο. 
Η επινόηση και η διάδοση του αλφαβήτου σε συνδυασμό με την οικονομική ανάπτυξη, την επίσημη πλέον θρησκεία και το οπλικό σύστημα της χώρας, προσδιορίζουν την εθνική συνείδηση και την πανελλήνια ενότητα των πολιτών. Μέσα από μια ανθρωποκεντρική θεώρηση οι τέχνες θα συμβαδίσουν με τη λυρική ποίηση, το δράμα και τις νέες ιδέες της φιλοσοφίας των Ιώνων και των Πυθαγορείων. Δεσπόζει η μνημειακή ναοδομία, η οποία εκφράζει την ιερότητα της πόλης.
Κατά την αρχαϊκή εποχή, λοιπόν, εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα μνημειακής γλυπτικής, τα λεγόμενα «δαιδαλικά» γλυπτά, τα οποία αντικατοπτρίζουν έντονη θρησκευτικότητα. Ως συνέχεια αυτών φέρονται οι ολόγυμνοι Κούροι και οι ενδεδυμένες Κόρες που, με την άκαμπτη μετωπική στάση τους, μιμούμενοι τα αιγυπτιακά αγάλματα, παριστάνουν θνητούς και αθάνατους στο άνθος της νεότητάς τους. Βαθμιαία, ωστόσο, μεταστοιχειώνονται σε καθαρά ελληνικό ύφος και διακρίνονται για τη στέρεη, γεωμετρική και δυναμική απόδοση των όγκων και τη λανθάνουσα κίνηση. Κύριο μέλημα των καλλιτεχνών είναι η ωραιοποίησή τους, κινούμενοι σε μια ανθρωπόμορφη και φυσιοκρατική αντίληψη.  

Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2013

Λιαντίνης - Τις πταίει για τη μοίρα των αρχαίων ελληνικών

Τα Αρχαία Ελληνικά τα αντιπαθούν όλοι οι έλληνες. Αν κάνει κανείς μια δημοσκόπηση σήμερα, το αποτέλεσμα που θα του δοθεί θα το βρει πελώριο. Στους εκατό θα ανακαλύψει πως οι ενενήντα τόσοι τα Αρχαία Ελληνικά δε θέλουν ούτε να τ’ ακούσουν.
Και το χειρότερο είναι πως την ίδια αποστροφή την αισθάνεται και η πλειονότητα των φιλολόγων που διδάσκει το μάθημα στα σχολεία.
Σήμερα όταν μιλήσεις σε κάποιονε για τα Αρχαία Ελληνικά, αμέσως θα τον χτυπήσει ναυτία. Ένα πνευματικό ανακάτωμα παραγουλιάζει ολόκληρη την υπόστασή του.
Μονόπτωτα ρήματα, ετερόπτωτοι διορισμοί, τρίπτωτες προθέσεις, βαρείες, οξείες, ερωτηματικές, εγκλιτικά και εγκλίσεις, παραγωγή και έτυμα, προληπτικό κατηγορούμενο. Είναι μια στοίβα τσάνταλα που ξεχειλίζουν το ψυχοσωματικό μας και χύνουνται σαν ερευγμοί, κρυάδες, νυστάλα, χασμήματα, και όλα τα ουά του ιουδαϊκού όχλου*.
Οι σχετικές μνήμες από τη σχολική εμπειρία ανακαλούν στους ενήλικους πλήξη νεότητας, ψυχικά τραύματα, κατακάθια νευρωτικά, έλλειψη αέρα, δυσχέρεια ύπαρξης.
«Κύρος ανεβαίνει, Κύρος κατεβαίνει, και γαμώ τους έλληνες και όλους τους δασκάλους». Έτσι άκουσα να καταριέται κάποτε κάποιος τα εφηβικά του χρόνια. Την αθωότητα, δηλαδή, και την πιο τρυφερή ώρα της ηλικίας του.
Βέβαια για τα φορτία όλου αυτού του κακού ο τελευταίος που ευθύνεται είναι οι έλληνες και τα κείμενά τους. Στο θρυλικό «τις πταίει» του Τρικούπη η απόκριση είναι: οι δάσκαλοι φταίνε· οι δάσκαλοι και οι διδακτικοί. Ο βασιλιάς τα φταίει!** που φώναξε ο Λαέρτης στον Άμλετ.
Και κύρια φταίνε οι δάσκαλοι των δασκάλων. Εννοώ τους πανεπιστημιακούς που τόσο μοχθήσανε για να μάθουν τους δασκάλους να δασκαλίζουν. Να πιθηκίζουν δηλαδή στις έδρες και στις τάξεις. Να ψιττακίζουν το «Καλημέρα» του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Να γρυλίζουν και να σουσουνίζουν, πάντα τους σχολαστικοί και ομπρελοφόροι. Από πού, και γιατί τόση δυστυχία στη χώρα!
Η ακολουθία πράξης όλου αυτού του κακού μεταφράζεται στην εικόνα μιας πραγματικότητας πολύ μίζερης. Η δυστυχία από το σχολείο απλώθηκε στην κοινωνία μας. Όπως είναι φυσικό.
Η τελευταία συνέπεια του πράγματος δηλαδή, η πιο επώδυνη και η πιο κολαστική, είναι πως η σύγχρονη Ελλάδα λογαριάζεται ο ουραγός και το μπαίγνιο των εθνών σε όλες τις σφαίρες και σε όλες τις συμπεριφορές.

Τετάρτη 11 Σεπτεμβρίου 2013

Ελευσίνια Μυστήρια – Εκάς οι βέβηλοι

Τα πιο φημισμένα αλλά και πιο μακρόβια μυστήρια του αρχαίου κόσμου. Τελούνταν στην Ελευσίνα, σε ένα επίσημο ιερό πανελλήνιας ακτινοβολίας, το οποίο βρισκόταν υπό τον αυστηρό έλεγχο του αθηναϊκού κράτους.
Η καταγωγή τους έχει τις ρίζες της στο προϊστορικό παρελθόν, παρότι η έρευνα την έχει συνδέσει κατά καιρούς κατά το πλείστον με την Αίγυπτο, αλλά και την Κρήτη, τη Θεσσαλία και τη Θράκη. Η οργανωμένη τέλεσή τους και η αναδιοργάνωσή τους παρατηρείται στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. Η ιερουργία τους ήταν αποκλειστικό προνόμιο των δύο ιερατικών γενών της Ελευσίνας, τους Ευμολπίδες (αοιδοί των ευεργετικών μολπών)  και τους Κήρυκες.
Οι γνώσεις μας λιγοστές για τα Μυστήρια αυτά, παρά την ευρεία εξάπλωσή τους σε όλον τον ελληνικό κόσμο και τον μεγάλο αριθμό των πιστών τους. Αφ’ ενός η σιωπή που επέβαλαν οι ιερείς στους μύστες, αφ’ ετέρου ο χαρακτήρας της διδασκαλίας που μεταδιδόταν μόνο προφορικά, μας περιορίζουν εξαιρετικά. Η απόλυτη μυστικότητα τηρείτο με μεγάλο σεβασμό και έχουμε μάλιστα κάποιες σπάνιες περιπτώσεις παραβατών οι οποίοι τιμωρήθηκαν αυστηρά. Όπως ο Αλκιβιάδης, που θεωρήθηκε βέβηλος επειδή κατηγορήθηκε ότι όντας σε κατάσταση μέθης μιμήθηκε τους απόκρυφους χορούς μπροστά σε αμύητους, ή ο Αισχύλος που και αυτός κατηγορήθηκε ότι αποκάλυπτε στις τραγωδίες του απόρρητα των μυστηρίων, αλλά απαλλάχθηκε.

Δευτέρα 2 Σεπτεμβρίου 2013

Κ.Π. Καβάφης - ένας μείζων του μείζονος ελληνισμού

(Αλεξάνδρεια, 1863-1933).
Ένας από τους κορυφαίους ποιητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας μας, με παγκόσμια αναγνώριση, καθώς και μια μοναδική περίπτωση που παρόμοια δεν έχει αναδείξει η νεότερη ελληνική γραμματεία.
Όταν πεθαίνει ο πατέρας του, Πέτρος Ιωάννης, και δεν αφήνει μεγάλη περιουσία, το ένατο και τελευταίο παιδί της οικογένειας αναγκάζεται να φύγει μαζί με τη μητέρα, Χαρίκλεια, και τα άλλα μέλη της στο Λίβερπουλ. Πέντε χρόνια στην Αγγλία και τρία χρόνια στην Πόλη,  όπου κατόπιν υποχρεωτικά καταφεύγουν  λόγω της εθνικιστικής εξέγερσης του Αραμπί (1882). Εδώ είναι που ο ποιητής θα αρχίσει να στιχουργεί (στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα). Το 1885 θα επιστρέψουν όλοι στην Αλεξάνδρεια, αφού πάρουν αποζημίωση για τις καταστροφές του βομβαρδισμού. Από τότε ως τον θάνατό του ο Καβάφης θα μείνει στην Αλεξάνδρεια (με εξαίρεση κάποια σποραδικά ταξίδια στο Παρίσι, στο Λονδίνο και κυρίως στην Αθήνα). Το μόνα εξωτερικά αξιόλογα γεγονότα της ζωής του είναι ο θάνατος της μητέρας του, του παππού του, και των πέντε αδελφών του, και η εργασία του για 30 ολόκληρα χρόνια στην υπηρεσία Αρδεύσεων.
Από τον Δεκέμβριο του 1907 θα εγκατασταθεί στον δεύτερο όροφο της οδό Λέψιους, αριθ. 10, και θα ζήσει σε αυτό το διαμέρισμα ως το τέλος της ζωής του. Εκεί, ανάμεσα στα παλαιικά έπιπλα και στο φως των κεριών θα εδραιώσει τον θρύλο του και θα δημιουργήσει το ωριμότερο μέρος του έργου του. Οι επώνυμοι επισκέπτες πολλοί: Ε.Μ. Φόρστερ, Μαρινέτι, Καζαντζάκης, Ουράνης, Μυρτιώτισσα.

Πέμπτη 22 Αυγούστου 2013

Προς άγραν της διανόησης, καταμεσής της κρίσης

Μολονότι δεν το συνηθίζουμε, και μακριά από εμάς κάθε πολιτικό χρώμα, αναζητώντας ωστόσο και εμείς τη διανόηση μέσα στον ορυμαγδό, και μη βρίσκοντάς την πουθενά (δυστυχώς οι τηλεοπτικές εκπομπές για χαμένους απουσιάζουν λόγω καλοκαιριού), επιλέξαμε να αναδημοσιεύσουμε αυτό το επίκαιρο άρθρο, με φωτογραφίες δικές μας, που θεωρούμε ότι περιέχει αρκετές αλήθειες – οπωσδήποτε δεν τους συμπεριλαμβάνουμε όλους τους ταγούς συλλήβδην, το τονίζουμε. Αν δεν είναι έτσι όμως, αναγκαστικά θα πάμε πια στη θεωρία του ψεκασμού, και άλλων φανταστικών συνωμοτικών τέτοιων σεναρίων, με πρώτους πληγέντες, από ό,τι φαίνεται, τους ανθρώπους του πνεύματος!

Πέμπτη 8 Αυγούστου 2013

Οδυσσέας Ελύτης - Τα δημόσια και τα ιδιωτικά

Έχω πιάσει γωνιά και πίνω καφέδες, φουμέρνοντας αντικρύ στο πέλαγος. Θα μπορούσα να περάσω έτσι μια ζωή ολόκληρη, αν δεν την έχω κιόλας περάσει. Ανάμεσα σε μια παλιά ξύλινη πόρτα ξεβαμμένη απ’ τον ήλιο κι ένα κλωναράκι γιασεμιού τρεμάμενο· που έτσι και συμβεί να μου λείπει μια μέρα, η ανθρωπότητα όλη θα μου φαίνεται άχρηστη. Σχεδόν σοβαρολογώ. Επειδή εδώ δεν πρόκειται πια για τη φύση, που αυτήν, πιστεύω είναι πιο σημαντικό να τη διαλογίζεσαι παρά να τη βιώνεις· ούτε καν για την παράδοση. Πρόκειται για τη βαθύτερη εκείνη δύναμη των αναλογιών που συνέχει τα παραμικρά με τα σπουδαία ή τα καίρια με τα ασήμαντα, και διαμορφώνει κάτω από την κατατεμαχισμένη των φαινομένων επιφάνεια ένα πιο στέρεο έδαφος για να πατήσει το πόδι μου –παραλίγο να πω η ψυχή μου.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο πνεύμα είχα κινηθεί άλλοτε, όταν έλεγα ότι ένα τοπίο δεν είναι, όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο απλώς σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη.

Τρίτη 9 Ιουλίου 2013

Μήδεια του Ευριπίδη, «μια ψυχή θέατρο αντιμαχόμενων δυνάμεων»

Το 431 π.Χ. ο Ευριπίδης δίδαξε τη Μήδεια, πρώτο δράμα μιας τετραλογίας που περιελάμβανε ακόμη τα έργα Φιλοκτήτης, Δίκτυς και το σατυρικό δράμα Θερισταί. Σε ένα έργο που σήμερα κατατάσσουμε στα αριστουργήματά του, ήρθε τρίτος στον διαγωνισμό. Οι κριτές του 431 π.Χ. δεν μπορούσαν να ξέρουν ότι ο μονόλογος της κεντρικής ηρωίδας στη Μήδεια θα ήταν η πρώτη έκφραση εσωτερικής σύγκρουσης του ανθρώπου στην ιστορία του θεάτρου, αλλά είναι  αλήθεια ότι αυτό συνέβη εκείνη τη χρονολογία.
 Η ίδια η δράση αυτής της τραγωδίας είναι τόσο εντυπωσιακή και τόσο ακραία ώστε δύσκολα το έργο θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο στην ιστορία της λογοτεχνίας. Πρόκειται για ένα επαναστατικό τόλμημα μιας θεατρικής συγγραφικής ιδιοφυΐας. Το έργο συνδέεται ως προς τη δομή και τους δραματικούς χαρακτήρες με τολμηρές καινοτομίες που πρέπει να αιφνιδίασαν αρκετά μεγάλη μερίδα του κοινού όταν παρουσιάστηκαν.
Εδώ, με μια οπωσδήποτε βαθιά επέμβαση στον αρχαίο μύθο, ο Ευριπίδης δίνει μια καινούργια και αποφασιστική στροφή στη διαμόρφωση της ψυχολογίας του ανθρώπου. Στην Κόρινθο ήξεραν για έναν τάφο των παιδιών της Μήδειας, και υπήρχε μάλιστα μια παραλλαγή ότι αυτή τα σκότωσε από κάποια απροσεξία στη διάρκεια που προσπαθούσε να τα καταστήσει αθάνατα. Ο δραματουργός, ορμώμενος από αυτή την υπόθεση, την έκανε φόνισσα των παιδιών της, που εκδικείται με άγριο πάθος την απιστία του Ιάσονα.

Τρίτη 2 Ιουλίου 2013

Λιαντίνης: μια φιλοσοφική κατάδυση στη ζωή και στον θάνατο

Κατά καιρούς εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας ορισμένοι άνθρωποι που περιβάλλονται από μια ιδιαίτερη αίγλη, οντότητες ξεχωριστές, δυσνόητες για το περιβάλλον και την εποχή τους. Έρχονται να αφήσουν ένα λιθαράκι, να εκφράσουν μια διαμαρτυρία και ύστερα αποχωρούν έτσι ξαφνικά όπως εμφανίστηκαν.
Συμβαίνει αυτό με τους σημαντικούς ανθρώπους. Και φαίνεται πως και η ίδια η ιστορία (είτε μιλάμε για την ιστορία της διανόησης, της τέχνης, του πολιτισμού, είτε για την ιστορία του κόσμου γενικά) χρειάζεται τα άτομα αυτά που έρχονται να αναταράξουν τα λιμνάζοντα νερά της και ύστερα να χαθούν, αφήνοντας όλους εμάς πίσω τους προβληματισμένους.
Ένα τέτοιο παράδειγμα ανθρώπου αποτελεί και ο καθηγητής Δημήτρης Λιαντίνης, που με αφορμή την παράξενη εξαφάνισή του πριν από κάποια χρόνια, έστρεψε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης αλλά και αρκετών στοχαστών και ερευνητών σε ένα ιερό βουνό των Ελλήνων, τον Ταΰγετο, και ακόμη παραπέρα, σε θέματα ζωής και θανάτου.

Δευτέρα 24 Ιουνίου 2013

Οι Μινωίτες: ήταν Ευρωπαίοι και οι Κρητικοί είναι απόγονοί τους

Η εικόνα της μινωικής Κρήτης είναι ένας κόσμος μοναδικός, ένας πολυσύνθετος νησιώτικος πολιτισμός, αναμφίβολα πρωτότυπος, αστραφτερός, με ένα συστηματικά επεκταμένο εμπόριο διεθνούς ακτινοβολίας. Ένας εκλεπτυσμένος πολιτισμός, απαλλαγμένος από αγωνίες, που άνθησε μέσα σε ένα ειρηνικό κλίμα. Η Κρήτη μας θαμπώνει και μας γοητεύει, αλλά μας απογοητεύει συνάμα γιατί είναι πλήρης αινιγμάτων. Μας διαφεύγουν τόσα πολλά για τη δομή αυτής της λαμπρής εποχής…
Το βέβαιο είναι πάντως ότι οι Μινωίτες δημιούργησαν τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό του Αιγαίου, και επομένως ολόκληρης της Ευρώπης. Οι εκτεταμένες ανασκαφές του αρχαιολόγου  σερ Άρθουρ Έβανς αποκάλυψαν τα ανάκτορα, τις πινακίδες Γραμμικής Α και Β και τον πολιτισμό των Μινωιτών, όπως τους ονόμασε ο ίδιος. Ποια ήταν όμως η προέλευση αυτού του τόσο προηγμένου πολιτισμού; Ο Έβανς εντυπωσιάζεται με τα ευρήματα και του είναι αδύνατον  να δεχθεί ότι είναι αποτέλεσμα μιας τοπικής εξελικτικής διαδικασίας.   Η εξήγηση λοιπόν που δίνει είναι ότι οι Μινωίτες δεν μπορεί παρά να είναι απόγονοι των Αιγυπτίων, να έχουν δηλαδή καταγωγή από το Δέλτα του Νείλου.  Και υποστηρίζει ότι είχαν καταφύγει στην Κρήτη πριν από περίπου 5.000 χρόνια διωγμένοι πιθανώς από κάποιον βασιλιά.
Έτσι, οι ερευνητές διχάσθηκαν. Και συνέχισαν οι περισσότεροι να συμφωνούν μαζί του ως σήμερα, χωρίς να λείπουν φυσικά και πολλές άλλες προτάσεις. Αυτά έχουν γραφεί στα βιβλία μας και αυτή ήταν η επικρατούσα ως τώρα άποψη.


Δευτέρα 17 Ιουνίου 2013

Ο Καστοριάδης για την έννοια της βούλησης στον αρχαίο κόσμο


Ο Έλληνας διανοούμενος αναζητεί στα ομηρικά έπη τις ρίζες της ελληνικής αντίληψης του κόσμου

Η εξαθλίωση του ανθρώπου με την «ασθένεια της βούλησης»

Πολλά χωρία, τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια, παρουσιάζουν ρητά τους δισταγμούς των ηρώων. Τους δείχνουν τη στιγμή της μάχης να αντιπαραθέτουν μέσα τους αντιφατικά πράγματα – αυτό που θα ονομάσει αργότερα ο Πλάτων «διάλογο ψυχής με τον εαυτό της». Ο Όμηρος χρησιμοποιεί π.χ. την έκφραση «δίχα θυμόν έχειν», προκειμένου να περιγράψει το πνεύμα του ήρωα, που αμφιταλαντεύεται μεταξύ δυο αντιφατικών θέσεων  (βλ. Οδ. π 73, που επαναλαμβάνεται ελαφρώς παραλλαγμένο στην τ 524). Και η λήψη της απόφασης συνδέεται άρρηκτα με μια ρητή ενδοσκόπηση, με τον έλεγχο των υπέρ και των κατά, των κινήτρων, που οδηγούν τον ήρωα στην πράξη ή στην αδράνεια. Όλα αυτά είναι απολύτως εμφανή σε όλη την έκταση των επών.
Παρά ταύτα παρεμβάλλεται εδώ μια συζήτηση –δευτερεύουσα σίγουρα– που δεν θα ήθελα όμως να αποφύγω. Υποστηρίχτηκε, και συνεχίζει να υποστηρίζεται, ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει πραγματική απόφαση στον ελληνικό κόσμο, τουλάχιστον στα ομηρικά έπη, αλλά και πέραν αυτών, μέχρι τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, διότι η αρχαία Ελλάδα αγνοεί την έννοια της βούλησης.

Παρασκευή 7 Ιουνίου 2013

Ο Επίκουρος και ο «Κήπος» με τη φιλοσοφία της ηδονής

Σάμος 341 – 270 π.Χ.
Έπειτα από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία δίνει πλέον έμφαση στο θέμα της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο και στα ηθικά προβλήματα. Έτσι, στρέφεται προς τον ατομικισμό. Οι λόγοι: η «κρίση της πόλης» που έχει αρχίσει από τα τέλη του 5ου αιώνα και συνεχίζεται όλον τον 4ο, καθώς και οι νέες συνθήκες που επικράτησαν με την ίδρυση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των βασιλείων στα οποία κατατεμαχίστηκε.
Μετά τη διάλυση της πόλης-κράτους και τον κλονισμό της θρησκείας και της ηθικής, οι πολίτες, στον νέο και απέραντο αυτόν κόσμο, νιώθουν απομονωμένοι και αδύναμοι αναζητώντας μέσα τους πια δικές τους αρχές και νέα ιδεώδη για να αποκτήσουν μια νέα ταυτότητα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Δύο άλλα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι ότι το κέντρο της ελληνικής φιλοσοφίας δεν είναι μόνο η Αθήνα, αλλά και ότι δεν έχουμε πλέον να κάνουμε με προσωπικότητες αλλά με φιλοσοφικά ρεύματα.
Μία από αυτές τις φιλοσοφικές τάσεις είναι και η Επικούρεια Σχολή που ιδρύθηκε από τον Επίκουρο, ο οποίος γεννήθηκε στη Σάμο από Αθηναίους γονείς που βρίσκονταν εκεί ως κληρούχοι για την αντιμετώπιση της απειλής της αποστασίας της Σάμου από τη Δεύτερη Ναυτική Συμμαχία. Ο Επίκουρος είχε και αυτός τις δικές του εμπειρίες από την εξωτερική και την εσωτερική πτώση της Αθήνας – από τη μετατροπή του αθηναϊκού κράτους σε απλό αντικείμενο της πολιτικής άλλων. Σε ηλικία 18 χρόνων γύρισε στην πατρίδα του για να εκπληρώσει τα στρατιωτικά του καθήκοντα, έπειτα περιπλανήθηκε επί 15 έτη στην Κολοφώνα, στη Λάμψακο και στη Μυτιλήνη και κατόπιν εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα, όπου αποφάσισε «συστήσασθαι σχολήν» (Διογ. Λαέρτιος), ιδρύοντας τον Κήπο, σε ένα μικρό κτήμα λίγο έξω από την πόλη, όπου έζησε και δίδαξε επί 35 χρόνια ως τον θάνατό του. Οι πληροφορίες που έχουμε είναι για μια κοινότητα ανοιχτή σε όλους που διαβιούσε  ήσυχα και λιτά, σε αυτήν ανήκαν άνδρες, γυναίκες, σκλάβοι, και μερικές εταίρες, και είχε αναγάγει τη φιλία σε ύψιστη σημασία.

Κυριακή 2 Ιουνίου 2013

΄Εντβαρντ Μουνκ, μια κραυγή που διασχίζει την τέχνη

Αυτοπροσωπογραφία
Λέτεν 1863 - κοντά στο Όσλο (που τότε λεγόταν Χριστιανία) 1944
Νορβηγός ζωγράφος και χαράκτης, πρόδρομος του εξπρεσιονισμού και δη του γερμανικού, με έντονη προσωπική τέχνη. Από μικρός βρήκε μπροστά του το φάσμα της αρρώστιας και το άγχος τού τίποτα. Σε ηλικία πέντε χρόνων χάνει τη μητέρα του και 14 την αδελφή του από φυματίωση. Έμαθε τότε να ζωγραφίζει για να διατηρήσει ζωντανές μέσα τις αναμνήσεις του και τη μνήμη του πόνου, απεικονίζοντας βασανιστικές εικόνες του εσωτερικού του κόσμου αντί για όμορφες και ήρεμες σκηνές της πραγματικότητας. Ταξίδεψε στο Παρίσι και στη Νίκαια και κατόπιν στο Βερολίνο, όπου γνώρισε τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ και έγιναν φίλοι, αγγίζοντας μαζί τα υπέρτατα όρια της παραίσθησης και της τρέλας. Στην Έκθεση του Βερολίνου του 1892 αποβλήθηκε από την Εταιρεία Καλλιτεχνών της Έκθεσης λόγω της χρησιμοποίησης μιας «υπερβολικά αισθησιακής τεχνικής». Γρήγορα όμως ο εξπρεσιονισμός του Μουνκ έγινε αποδεκτός και ο ίδιος αναδείχθηκε σε διασημότητα της Ευρώπης.
Το δυνατό αίσθημα αγάπης-μίσους που αισθανόταν για τις γυναίκες ενσαρκώνεται στην Τούλα Λάρσεν, την οποία παντρεύτηκε ύστερα από επίμονη πίεσή της. Η οριστική ρήξη ήρθε έπειτα από δύο χρόνια και στη μέση μιας φοβερής σκηνής όπου ο Μουνκ τραυματίζεται με ένα περίστροφο. Εκείνη, τον επόμενο χρόνο, θα παντρευτεί έναν νεαρό ζωγράφο.

Τρίτη 28 Μαΐου 2013

Εγχειρήσεις στην αρχαία Ελλάδα

ΑΡΧΑΝΕΣ

Ένα εύρημα από  τις Αρχάνες της Κρήτης ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για το επίπεδο της Ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για ένα μινωικό κρανίο με επουλωμένα σημάδια εξόστωσης. Το γεγονός ότι τα σημάδια έχουν επουλωθεί αποδεικνύει ότι ο ασθενής επέζησε της εγχειρήσεως . Αυτό το εύρημα ήρθε να επιβεβαιώσει όσους πίστευαν ότι στην αρχαία Ελλάδα η Ιατρική και η χειρουργική επιστήμη ήταν ανεπτυγμένες σε πολύ μεγάλο βαθμό. Δυστυχώς, ένα μεγάλο φάσμα παραγόντων (όπως οι λαθρανασκαφές, ή έλλειψη έρευνας και επισταμένης μελέτης στα ήδη υπάρχοντα ευρήματα, τα ελάχιστα διασωθέντα σχετικά κείμενα κ.λπ., ακόμη, ο όρκος σιωπής που έδιναν οι ασθενείς που θεραπεύονταν από τα κατά τόπους Ασκληπιεία, έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης στη μέχρι πρότινος υποτίμηση του επιπέδου της αρχαίας ιατρικής των προγόνων μας.




Μινωικό κρανίο από τις Αρχάνες της Κρήτης. Στα βρεγματικά του οστά διακρίνονται (επουλωμένα) σημάδια εξόστωσης, τα οποία οφείλονται σε αρχαία χειρουργική επέμβαση.(Φωτ. από το Μουσείο του Σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής)




Δευτέρα 20 Μαΐου 2013

Ανδρέας Κάλβος - «με λυρικά φτερά στα κρημνά της αρετής»

(Ζάκυνθος 1792 - Λονδίνο 1869). Κορυφαίος ποιητής του 19ου αιώνα, εισηγητής του νεοκλασικισμού στην επτανησιακή ποίηση. Τη θέση του στη λογοτεχνία κατέκτησε χάρη στις είκοσι ωδές του, με τις οποίες με αυστηρότητα σχεδόν ιερατική και υψηλά διανοήματα ανέβηκε σε υψηλή βαθμίδα της ποιητικής κλίμακας, και στέκει εκεί μόνος, προσηλωμένος σε κάποιες δικές του αξίες και προσωπικές αισθητικές εκτιμήσεις. Οι ωδές του αποτελούν έναν ιδιότυπο συγκερασμό από αρχαϊκά στοιχεία, κοραϊκούς τύπους, δημοτικές λέξεις και προσωπικά πλάσματα συχνά αυθαίρετα.
«Ο Κάλβος είχε πει λόγο μεγάλο. Είχε, πολύ πίσω στην ιστορία της ψυχής μας, χαράξει σημάδια, που οι συνέπειές τους θα έβγαιναν, αργά ή γρήγορα, μια μέρα στο φως». Μας μάγεψε λοιπόν  ο ποιητής, έστω και κάπως αργά. Από μια κοινότοπη εγκυκλοπαιδική παρουσίαση προτιμούμε να παραχωρήσουμε στον Ελύτη (ως έχοντα τα εχέγγυα) τον λόγο τον διαπνεόμενο  από ποίηση και να παρακολουθήσουμε την απόδυσή του να εισέλθει στα τόσο άγνωστα μονοπάτια του Επτανήσιου ποιητή που τον συγκινεί ιδιαίτερα.

Τρίτη 30 Απριλίου 2013

Η Ανάσταση στις αρχαίες θρησκείες

 Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες ανάσταιναν τους θεούς τους

Σε πολλές θρησκείες του αρχαίου κόσμου, όπως και στην αρχαιοελληνική θρησκεία, απαντώνται παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες θεοί γνώρισαν τον θάνατο και στη συνέχεια την ανάσταση. Ο Διόνυσος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα θεού που πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο.
Η άνοιξη είναι η εποχή στη διάρκεια της οποίας έχουμε την πιο μεγάλη γιορτή των ορθοδόξων Χριστιανών, που είναι τα Πάθη και η Ανάσταση του Κυρίου. Ιδιαίτερα για τους Έλληνες η γιορτή αυτή αποκτά πρόσθετη σημασία, αφού αρκετές φορές η Ανάσταση του Θεανθρώπου συσχετίστηκε με την ανάσταση της ίδιας της φυλής, ενώ συγχρόνως τους θύμιζε και πανάρχαια θρησκευτικά και λατρευτικά δρώμενα που η αρχή τους χάνεται στο βάθος των αιώνων, σε χρόνους πολύ πριν από τον ερχομό του Ιησού.
Σε πολλές θρησκείες του αρχαίου κόσμου και στην αρχαία Ελλάδα απαντώνται παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες θεοί γνώρισαν τον θάνατο και στη συνέχεια την ανάσταση, όπως π.χ. ο φοινικικός Άδωνις ή ο ελληνικός Διόνυσος. Επειδή μάλιστα συχνά οι τεθνεώτες και αναστάντες αυτοί θεοί συμβαίνει να είναι θεοί της γονιμότητας, πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η ιδέα αυτή του θανάτου και της ανάστασης εκ νεκρών είναι παρμένη από την ετήσια εναλλαγή των εποχών, όπου το νέκρωμα της φύσης κατά τη διάρκεια του παγερού χειμώνα το διαδέχεται το ξαναζωντάνεμά της κατά τη διάρκεια της ζωοδότρας άνοιξης. 

Τρίτη 16 Απριλίου 2013

Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ - έτη μπροστά από την εποχή του

 (Ταγκανρόγκ, Ρωσία, 1860 - Μπάντεβαϊλερ, Γερμανία 1904)
Κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας και ο εξοχότερος από τους σύγχρονους διηγηματογράφους.  Λειτουργώντας υπαινικτικά, με ύφος λιτό, με απαράμιλλη ευαισθησία, ανθρωπιά και γνώση για το ανθρώπινο συναίσθημα, αλλά και με την ψυχρότητα του επιστήμονα, καταγράφει τη θλίψη, τη ρουτίνα, την έλλειψη επικοινωνίας, τους ανολοκλήρωτους πόθους και τις αδυναμίες των ανθρώπων. Μέσα σε έναν κόσμο που πεθαίνει, ο Τσέχωφ διαβλέπει την ελπίδα της φωτεινής αυγής, όπου οι άνθρωποι, λιγότερο σκληροί, λιγότερο εγωιστές, θα δημιουργήσουν έναν κόσμο ευτυχισμένο, μια ζωή βασισμένη στην εργασία και στην επιστήμη.
Γιος δουλοπάροικου που εξαγόρασε την ελευθερία του και έγινε βιοπαλαιστής μικροπαντοπώλης αλλά και συνάμα τυραννικός προς την οικογένειά του και μέθυσος. Έτσι, τα παιδικά του χρόνια του άφησαν οδυνηρές αναμνήσεις που με τα μετέπειτα βιώματά του αφομοιώθηκαν και αναπλάσθηκαν στα μοναδικά έργα του. Έλαβε την καλύτερη μόρφωση και το 1884 πήρε το πτυχίο της Ιατρικής. Για να συντηρήσει τη μητέρα και τα τρία μικρότερα αδέλφια του, ξεκίνησε ως ελεύθερος δημοσιογράφος. Από το 1888 αρχίζει μια σειρά που φθάνει στα 50 διηγήματα, στα οποία, μαζί με τα θεατρικά του έργα, στηρίζεται αυτή η φήμη του. Ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το σοβαρό θέατρο, το χιούμορ όμως πάντα καραδοκεί, υπαινικτικό και υποδόριο. Ένα από τα αξιολογότερα διηγήματα αυτή την εποχή είναι το Μια ανιαρή ιστορία (1889), που εντυπωσιάζει η ευφυΐα και η βαθύτατη διαίσθηση που αναδύεται από το έργο, και μάλιστα από έναν νεαρό στην ηλικία συγγραφέα. Αυτό το διήγημα μαζί με το θεατρικό έργο Ιβάνωφ συμπεριλαμβάνονται σε μια ομάδα έργων που έχουν χαρακτηρισθεί ως κλινικές μελέτες.

Δευτέρα 8 Απριλίου 2013

Δεύτερη ζωή δεν έχει - Οδυσσέας Ελύτης

Αναρωτιέμαι μερικές φορές: Είμαι εγώ που σκέφτομαι καθημερινά πως η ζωή μου είναι μία; Όλοι οι υπόλοιποι το ξεχνούν; Ή πιστεύουν πως θα έχουν κι άλλες, πολλές ζωές, για να κερδίσουν τον χρόνο που σπαταλούν;
Ν’ αντικρίζεις τη ζωή με μούτρα. Να περιμένεις την Παρασκευή που θα φέρει το Σάββατο και την Κυριακή για να ζήσεις. Κι ύστερα να μη φτάνει ούτε κι αυτό, να χρειάζεται να περιμένεις τις διακοπές. Και μετά ούτε κι αυτές να είναι αρκετές. Να περιμένεις μεγάλες στιγμές. Να μην τις επιδιώκεις, να τις περιμένεις.
Κι ύστερα να λες πως είσαι άτυχος και πως η ζωή ήταν άδικη μαζί σου.
Και να μη βλέπεις ,πως ακριβώς δίπλα σου συμβαίνουν αληθινές δυστυχίες που η ζωή κλήρωσε σε άλλους ανθρώπους. Σ’ εκείνους που δεν το βάζουν κάτω και αγωνίζονται. Και να μην μαθαίνεις από το μάθημά τους. Και να μη νιώθεις καμία φορά ευλογημένος που μπορείς να χαίρεσαι τρία πράγματα στη ζωή σου, την καλή υγεία, δυο φίλους, μια αγάπη, μια δουλειά, μια δραστηριότητα που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι δημιουργείς, ότι έχει λόγο η ύπαρξή σου.

Τρίτη 2 Απριλίου 2013

Πώς σώθηκαν από τους Γερμανούς οι θησαυροί του Μουσείου

Τα θαμμένα αγάλματα 
του πολέμου
Επί έξι μήνες πριν από την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα μια ομάδα από εργάτες και αρχαιολόγους έσκαβε τα δάπεδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για να θάψει εκεί ό,τι πολυτιμότερο έχει η Αθήνα: τους κούρους και τις ληκύθους της. 

Την Κυριακή 27 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής κατέλαβαν την Αθήνα. Την επομένη, νωρίς το πρωί, οι Γερμανοί αξιωματικοί που ανέβηκαν με φόρα τα μαρμάρινα σκαλιά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου διαπίστωσαν με έκπληξη ότι παραλάμβαναν ένα κτίριο άδειο. Δεν βρήκαν πουθενά ούτε ίχνος από τα χιλιάδες πολύτιμα εκθέματα που κοσμούσαν το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας τα προηγούμενα 60 χρόνια της λειτουργίας του. Αντί για αγάλματα, στέκονταν μπροστά τους παγωμένοι και ανέκφραστοι οι λιγοστοί αρχαιολόγοι και οι φύλακες που είχαν βάρδια εκείνη την ώρα. Στις επίμονες ερωτήσεις τους, εκείνοι απάντησαν σιβυλλικά, ότι τα αρχαία είναι εκεί όπου όλοι γνωρίζουν, κάτω από τη γη.

Τρίτη 12 Μαρτίου 2013

Η Μπλε Πολυκατοικία έχει τη δική της μεγάλη ιστορία

Με τη σφραγίδα του  μοντερνιστή αρχιτέκτονα  Κυριακούλη Παναγιωτάκου, όπως και πολλά  σχολεία

«C' est tres beau» - «Είναι πολύ όμορφη»
Λε Κορμπιζιέ

Στην πλατεία Εξαρχείων μεταξύ των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλέους βρίσκεται η λεγόμενη Μπλε Πολυκατοικία, που χρωστάει το όνομά της στον αρχικό έντονο χρωματισμό της. Μια εξαώροφη πολυκατοικία, η πιο διάσημη ίσως μοντέρνα της Αθήνας προπολεμικά, που σήμερα έχει χάσει τα έντονα χρώματά της (κυρίως βαθύ μπλε), ωστόσο συνεχίζει να εντυπωσιάζει με το μέγεθος και τη μορφολόγησή της.
Αρχιτέκτονας ο Κυριακούλης Παναγιωτάκος (1902-1982), πρωτοπόρος του «καθαρού» μοντερνισμού, που διαδόθηκε τη δεκαετία του 1930 στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και έγινε περισσότερο αισθητή με τις πολυκατοικίες. Ένα νέο είδος κατοίκησης που κατέκτησε την κοινωνία έχοντας ως σύνθημα τον εκσυγχρονισμό και τον εξευρωπαϊσμό. Οι πολυκατοικίες, ακολουθώντας πιστά τα διεθνή ρεύματα, διέθεταν την τελευταία λέξη σε τεχνικό εξοπλισμό και ανέσεις που ποτέ δεν θα μπορούσε να προσφέρει ένα παλιό σπίτι, και πρόβαλλαν το όραμα ενός «φουτουριστικού» μέλλοντος.
Η Μπλε Πολυκατοικία στοίχισε ένα υπέρογκο για εκείνη την εποχή ποσό – 44 εκατ. δραχμές! Είναι ένα συγκρότημα δύο χωριστών πολυκατοικιών, σχεδιασμένο εντυπωσιακά με εσοχές και εξοχές, προσεγμένων με κάθε λεπτομέρεια, ανεξάρτητες εισόδους, που επικοινωνούν μόνο στο υπόγειο και στο δώμα. Όλα αυτά αναδεικνύονταν με τους τολμηρούς χρωματισμούς του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά (τερακότα στη βάση και στα εσωτερικά των στηθαίων, μπλε στους κύριους όγκους, λευκό στα κουφώματα). Στο ισόγειο υπήρχε το θρυλικό ζαχαροπλαστείο με τις όμορφες «σεράνο» και τα «σικάγο» του που μεγάλωσαν γενιές, το «Floral». Έχει στην εποχή μας ανακαινισθεί και λειτουργεί ως πολυχώρος.

Δευτέρα 4 Μαρτίου 2013

Το «νανο-χώμα» των αρχαίων Ελλήνων


Αποκαλύπτεται ότι τα αγγεία της Αττικής είχαν ιδιότητες νανοϋλικού και μελετώνται από τη... NASA!

Υπάρχει τίποτε πιο ταπεινό από το χώμα; Και όμως, ακόμη και τα πιο ταπεινά πράγματα, αν κάποιος τα αξιοποιήσει σωστά, μπορούν να γίνουν όχι μόνο πολύτιμα αλλά και προσοδοφόρα.  Οι αρχαίοι κεραμείς της Αθήνας πήραν το κοινό χώμα της Αττικής στα χέρια τους και το μετέτρεψαν σε πραγματικό χρυσάφι, αφού τα αγγεία τους μονοπώλησαν τις διεθνείς αγορές της εποχής τους. Το μετέτρεψαν επίσης σε ένα σπάνιο υλικό. Το περίφημο μελανό υάλωμα των αττικών αγγείων, αυτό που πολλοί προσπάθησαν αλλά κανένας δεν κατόρθωσε να μιμηθεί, είναι στην ουσία ένα νανοϋλικό με ιδιαίτερες χημικές και μηχανικές ιδιότητες. Τέτοιες ώστε πρόσφατα προσείλκυσε το ενδιαφέρον της NASA η οποία αναζητεί στη σύστασή του μυστικά για να βελτιώσει τη μόνωση των διαστημοπλοίων της.
Κάποτε, γράφει ο Ηρόδοτος, ένα καράβι έφυγε φορτωμένο με εμπορεύματα από την Ελλάδα και, αφού έφθασε ως την Ισπανία, γύρισε πίσω με «τζίρο» χίλιες φορές την αξία του φορτίου του. Ακόμη και αν αυτός ήταν ένας «αστικός μύθος» της αρχαιότητας, το βέβαιο είναι ότι για μεγάλο διάστημα υπήρξε ένα εξαγωγικό προϊόν το οποίο μπορούσε να «πιάσει» υπέρογκες τιμές φέρνοντας μεγάλα κέρδη στους εμπόρους, αλλά και στους δημιουργούς του: τα ερυθρόμορφα αττικά αγγεία. Επί τρεις ολόκληρους αιώνες έκαναν θραύση –αν αυτή η έκφραση μπορεί να επιτραπεί για ένα τέτοιο υλικό- στις ξένες αγορές, μετατρέποντας κυριολεκτικά το χώμα σε χρυσάφι και χαρίζοντας στην Αθήνα ένα ασυναγώνιστο μονοπώλιο στον τότε γνωστό της κόσμο.

Δευτέρα 25 Φεβρουαρίου 2013

Κλιμτ Γκούσταφ - ένα πλουμιστό χρυσαφένιο αίνιγμα

(Βιέννη 1862-1918). Αυστριακός ζωγράφος από τους σημαντικούς δημιουργούς της αρ νουβώ ή γιούγκεντστυλ (γερμανικό αρ νουβώ) και του βιεννέζικου συμβολισμού, με παράλληλες επιρροές από την αρχαία ελληνική, μυκηναϊκή και αιγυπτιακή αγγειογραφία. Ιδρυτής της Απόσχισης της Βιέννης, μιας ομάδας ζωγράφων που επαναστάτησαν στην ακαδημαϊκή τέχνη, στρεφόμενοι σε μια εξαιρετικά διακοσμητική τεχνοτροπία.
Στα σχέδια όπως και στους πίνακες, στις διφορούμενες συμβολικές συνθέσεις του, ο Κλιμτ θέλει να μας αποδείξει τον δυαδικό χαρακτήρα του ανθρώπινου όντος. Να μας τοποθετήσει μπροστά σε ένα ατέλειωτο παιχνίδι με καθρέπτες, όπου από το ένα μέρος υπάρχουν οι επιθυμίες μας που επιζητούν την ευτυχία και στην άλλη πλευρά υπάρχει η σταθερή και απειλητική παρουσία του θανάτου, της γυμνής πραγματικότητας, της μίζερης κατάστασης, της αδυναμίας και της σιωπής που μας τυλίγει. Ο ζωγράφος εστιάζει κυρίως στο βλέμμα ενός ανθρώπου σε κρίση, φοβισμένου και γοητευμένου ταυτόχρονα.

Πορτρέτο Mada Primavesi

Μέσα από τις ανθρώπινες φιγούρες, τις αλληγορίες και τα τοπία ο Κλιμτ ερευνά τις αλλαγές του καιρού του και συγχρόνως τα μυστήρια του υποσυνείδητου. Την απελευθέρωση και τη γνώση των δικαιωμάτων της γυναίκας, αλλά και τις πραγματικές και συγκεκριμένες δυνατότητες έκφρασής της. Στο έργο του κυριαρχεί ένας άφατος ερωτισμός – η σκοτεινή ήπειρος του Ζίγκμουντ Φρόυντ.
Υπήρξε νατουραλιστής όσο και ακαδημαϊκός, όπως φαίνεται στις τοιχογραφίες του στο Μπουργκτεάτερ της Βιέννης (1888) και στο κλιμακοστάσιο του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης. Λίγο αργότερα ζωγράφισε αλληγορικές τοιχογραφίες για το Πανεπιστήμιο της Βιέννης (Φιλοσοφία, Ιατρική και Νομική) που αποβλήθηκαν προκαλώντας σκάνδαλο, λόγω του ερωτικού συμβολισμού και του πεσιμισμού των έργων του. Επίσης, δημιούργησε μεταγενέστερες τοιχογραφίες, όπως Η ζωφόρος του Μπετόβεν και στην τραπεζαρία της οικίας Στόκλετ, στις Βρυξέλλες.

Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2013

Η «μυθική» Γενιά του ’30

Προβλημάτισε, κατηγορήθηκε, έφερε αντιπαραθέσεις και από τη Δεξιά και από την Αριστερά, αμφισβητήθηκε ακόμη και η ύπαρξή της και απέκτησε πολλούς πολέμιους. Αυτή η τόσο ανομοιογενής γενιά, ακολουθώντας νέες τάσεις δημιουργίας χώρεσε ιδεολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις της εποχής της, συντελώντας σε σημαντικές αλλαγές της τέχνης του 20ού αιώνα με το έργο τους, ορίζοντας μια τομή και μια ρήξη με το παρελθόν. Με πραγματικούς ογκόλιθους, έφερε στη χώρα δύο Νομπέλ Λογοτεχνίας, έδωσε δύο μείζονες υπερρεαλιστές ποιητές, έναν σπουδαίο ποιητή της Αριστεράς, πεζογράφους, κριτικούς, εικαστικούς…
Σε μια αδρομερή παρουσίαση, με τον όρο Γενιά του ’30 περιγράφεται ένα σύνολο λογοτεχνών, διανοουμένων και καλλιτεχνών που μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή (δεκαετία του 1930) διαμορφώνουν τις θέσεις τους με κεντρικό αίτημα την αναζήτηση της «ελληνικότητας» στην τέχνη και στη λογοτεχνία. Δέον είναι εδώ να υπογραμμίσουμε ότι από την άλωση της Κωνσταντινούπολης ως τον 20ό αιώνα διαμορφώθηκαν πολλές διαφορετικές αντιλήψεις περί ελληνικότητας. Μόνο όμως σε αυτή τη δεκαετία το θέμα αυτό απέκτησε τέτοια έκταση και η ελληνικότητα υιοθετήθηκε ως πολιτιστική αξία, απηχώντας την ανάγκη διαφοροποίησης τόσο από τους «πολιτιστικά νεόκοπους» Δυτικοευρωπαίους εταίρους όσο και από τους «απολίτιστους» Οθωμανούς. Η αίσθηση της εθνικής απομόνωσης που συνεπάγεται η ήττα γεννάει συχνά την ανάγκη μιας σαφέστερης περιχαράκωσης σε σχέση με τα καθαυτό εθνικά χαρακτηριστικά ενός λαού.

Δευτέρα 11 Φεβρουαρίου 2013

Λουκιανός, ένας ιδιότυπος κωμωδιογράφος

(Σαμόσατα Συρίας περ. 235 - Αντιόχεια 312)
Ιστορική επισκόπηση
μέχρι τον Λουκιανό

Η τελευταία φάση ιστορικής εξέλιξης του αρχαίου κόσμου γύρω από τη Μεσόγειο είναι ασφαλώς οι χρόνοι της οικουμενικής κυριαρχίας της Ρώμης. Θα δημιουργηθεί τότε μια πολιτιστική ενότητα με τη σύμμειξη του ελληνικού και του ρωμαϊκού στοιχείου που θα επικαλυφθεί από όλες τις τοπικές παραδόσεις των μεσογειακών λαών. Πραγματοποιείται συγχρόνως, δηλαδή, η σταδιακή διείσδυση και η συγχώνευση των θρησκευτικών πεποιθήσεων και λατρειών της Ανατολής, ο γνωστός μας θρησκευτικός συγκρητισμός.
Εν τω μεταξύ όλες οι προηγούμενες φιλοσοφικές σχολές και οι ομάδες θα συνεχίσουν τη δράση τους κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, μη εξαιρουμένων και της πλατωνικής Ακαδημίας και του Περιπάτου του Αριστοτέλη, προσαρμοσμένες στις νέες απαιτήσεις των καιρών.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, στον 2ο αιώνα, κατά την εποχή των Αντωνίνων, ανάμεσα στους τεχνίτες του λόγου, στις ατέλειωτες διαμάχες μεταξύ των φιλοσοφικών σχολών, στις διάφορες μορφές του μυστικισμού και των δεισιδαιμονιών θα ξεπηδήσει ένας άνθρωπος σκεπτικιστής που επαγγέλλεται τη σάτιρα, και είναι ο Λουκιανός.
Η δράση του Λουκιανού τοποθετείται κατά την ακμή της λεγόμενης Δεύτερης Σοφιστικής ενσαρκώνοντας και ο ίδιος τη σύζευξη των διαφόρων τάσεων των ρητορικών και φιλοσοφικών μορφών. Ο εξελληνισμένος Σύρος σοφιστής και σατιρικός συγγραφέας, αφού θα έχει την ευκαιρία να εμβαθύνει στην ελληνική παιδεία, θα προσπαθήσει να φωτίσει το αληθινό πρόσωπο της εποχής του. Μετρημένος αττικιστής, με ήθος πάνω στην ελληνική γλώσσα, με φαντασία και πνεύμα, θα προσφέρει γέλιο με ύφος σοβαρό, θα γίνει ένας σπουδογέλοιος, όπως έλεγαν οι αρχαίοι.

Δευτέρα 4 Φεβρουαρίου 2013

«Ελληνοβυζαντινή» αρχιτεκτονική από τον Λύσανδρο Καυταντζόγου

Η «αποκάλυψη» του Βυζαντίου, ενός κομματιού του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, όσο προχωράει ο 19ος αιώνας φθάνει και στην Ελλάδα μετά την Απελευθέρωσή της ως μια συμπληρωματική τάση του νεοκλασικισμού.
Γενικά, αυτή την εποχή, η αρχιτεκτονική του Βυζαντίου εντάσσεται στα σκοτεινά μεσαιωνικά χρόνια και θεωρείται ανυπόληπτη, κρίνεται όμως αναγκαία η αναβίωσή της, διότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ακολουθήσει τις ασυνήθιστες μορφές των ευρωπαϊκών εκκλησιών – όπως ακολούθησε με ευκολία τον νεοκλασικισμό που εμπνεόταν από τη δική της την αρχαιότητα. Τη χωρίζουν με τη Δύση άλλοι ρυθμοί –ρωμανικός, γοτθικός– και βεβαίως άλλα δόγματα και ένα θρησκευτικό σχίσμα. Έτσι, θα γίνει η απόπειρα να επινοηθεί ένας ελληνο-βυζαντινός ρυθμός, στα πρότυπα των ευρωπαϊκών κινημάτων της εποχής. Το Βυζάντιο ταιριάζει θαυμάσια με τη Μεγάλη Ιδέα και την ίδια στιγμή εξυπηρετεί τον Θρόνο.
Εν τω μεταξύ, εκείνη την εποχή η Ελλάδα έχει έναν αρχιτέκτονα  με εξαίρετη μόρφωση, που σχεδιάζει σημαντικά δημόσια κτήρια. Είναι ο πρώτος λοιπόν που καλείται να σχεδιάσει τους ναούς του Αγίου Γεωργίου Καρύτση και της Αγίας Ειρήνης ενώ πολύ αργότερα τον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στην Ομόνοια.

Δευτέρα 28 Ιανουαρίου 2013

Η ομιλία του Γιώργου Σεφέρη όταν παρέλαβε το Νομπέλ Λογοτεχνίας

(Τόσο κοντά αλλά και τόσο μακριά πια… Έχουν απολεσθεί τόσα…)

Στοκχόλμη, 10 Δεκεμβρίου 1963

Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να - εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα-πρώτα από τον εαυτό μου.

Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που μας χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ήλιος ουχ’ υπερβήσεται μέτρα» λέει ο Ηράκλειτος, «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».

Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 2013

Σοφοκλής: «ισορροπία τρόμου» στην ποιητική σύλληψη του κόσμου

(497/96 π.Χ. στον Ίππιο Κολωνό, βορειοδυτικά του άστεως, στην ομώνυμη σημερινή συνοικία - 406 π.Χ.). Επειδή βρίθουν οι μαρτυρίες με πολλά μυθοπλαστικά στοιχεία για τη ζωή του τραγικού ποιητή, τα ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία μάς τα παραδίδει ο Βίος του, γραμμένος πιθανότατα κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Εκεί διαβάζουμε ότι πατέρας του ήταν ο εύπορος χαλκουργός Σόφιλλος, και ότι έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία. Είχε σωματικό κάλλος, ζηλευτή χάρη και ψυχική ευγένεια, καθώς και μουσικές ικανότητες που διδάχτηκε από τον περίφημο δάσκαλο Λάμπρο.
Όταν μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας εορτάστηκαν τα επινίκια, ο Σοφοκλής επελέγη ανάμεσα σε πολλούς εφήβους ως επικεφαλής του χορού γύρω από το τρόπαιο της νίκης.
Ξεχώρισε για την εξαίρετη αγάπη του προς την Αθήνα («φιλαθηναιότατος»), και το 443/42 π.Χ. εξελέγη πρόεδρος των ελληνοταμιών (επιτροπή που διαχειριζόταν τους φόρους που κατέβαλλαν τα μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας), ενώ το 440 εξελέγη στρατηγός και έλαβε μέρος με τον Περικλή στον Σαμιακό πόλεμο, και πιθανώς αργότερα εξελέγη άλλες δύο φορές.
Ο Σοφοκλής διακρινόταν και για την ευσέβειά του προς τους θεούς.
Τοιουτοτρόπως, όταν οι Αθηναίοι εισήγαγαν τη λατρεία του Ασκληπιού το 420 π.Χ., ο ποιητής συνέθεσε τον υμνητικό παιάνα προς τον θεό και τιμήθηκε ως ήρωας Δεξίων.

Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2013

Καραβάτζο, ο αριστοτέχνης της δραματικής σκηνής

Αυτοπροσωπογραφία.
Λεπτομέρεια από τον Δαβίδ και Γολιάθ
Προσωνυμία του Μικελάντζελο Μερίζι, γνωστού ως Καραβάτζο, πιθανώς από τον τόπο καταγωγής του.(Μιλάνο (;) 1571 - Πόρτο Έρκολε 1610). Ιταλός ζωγράφος με εκρηκτικό χαρακτήρα και πολυτάραχο βίο. 
Ο Καραβάτζο είναι ένας ζωγράφος με επαγγελματική συνείδηση, επαναστατικά «μοντέρνος», απομονωμένος πνευματικά και πολιτιστικά από το πλαίσιο της τέχνης και της σκέψης του 17ου αιώνα.  Ο δραματικός, επιλεκτικός φωτισμός των μορφών, οι οποίες προβάλλουν μέσα από βαθιά σκιά (έντονος σκιοφωτισμός), αποτέλεσε κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του. Το φως είναι το όργανο της ζωγραφικής επανάστασης: παίζει τόσο ενεργό και καθοριστικό ρόλο στη δομή του έργου όσο η γραμμή και το χρώμα. Όταν μετά την πρώτη του νεότητα αφήνει τη «φωτεινή» ζωγραφική για να «ενδυναμώσει τη σκιά», εγκαταλείπει τη θρησκευτική, «ασεβή» θεματογραφία για να ζωγραφίσει μόνο θρησκευτικές σκηνές. Τότε αρχίζουν από τη μεριά του επίσημου κλήρου οι επικρίσεις, η απόρριψη, οι παρερμηνείες του έργου του. Ταυτόχρονα αντικατοπτρίζεται ο αυτοπροστατευτικός εκνευρισμός των ακαδημαϊκών ζωγράφων και η ενστικτώδης αντίσταση μεγάλου μέρους των λαϊκών μαζών. Τον κατηγορούν ότι δεν σέβεται τους κανόνες της «ευπρέπειας».  Η εξαιρετική ποιότητα όμως του φωτισμού του, η σκηνοθεσία του δράματος, του γεγονότος, χάρη στη φωτοσκίαση που επιτυγχάνει, δεν θα αμφισβητηθούν ποτέ. Για τον Καραβάτζο η ζωγραφική καθίσταται μαρτυρία, δήλωση της πίστης του στον Θεό και στο δημιούργημά του, τον άνθρωπο, που αν και βίαιος, εύθραυστος και εφήμερος, είναι ο αναντικατάστατος πρωταγωνιστής του δράματος στην ιστορία επί της γης.

Δευτέρα 7 Ιανουαρίου 2013

Η δασεία και το δίγαμμα ζουν και βασιλεύουν


Οι αρχαίοι Έλληνες έγραφαν με κεφαλαία γράμματα, χωρίς κενά διαστήματα, χωρίς σημεία στίξης και χωρίς τόνους, γιατί όλα αυτά περιέχονταν μέσα στις ίδιες τις λέξεις που άλλαζαν το ύψος της  φωνής. Αργότερα, με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου ο ελληνικός κόσμος και ο πολιτισμός του επεκτάθηκαν ως τις Ινδίες. Η ελληνική γλώσσα γίνεται πλέον κοινό κτήμα ενός τεράστιου και πολυποίκιλου πληθυσμού και η αττική διάλεκτος δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει αμετάβλητη. Θα αποκτήσει λοιπόν μια νέα γλωσσική μορφή, την ονομαζόμενη ελληνιστική Κοινή ή απλώς Κοινή. Οι Αλεξανδρινοί γραμματικοί ήταν αυτοί που επινόησαν τους τόνους. Αιτία ήταν  να μη χαθεί η προσωδιακή προφορά και να προφέρονται σωστά οι αρχαίες λέξεις. Έτσι, η οξεία, η βαρεία και η περισπωμένη, η δασεία και η ψιλή εφευρίσκονται και χρησιμοποιούνται ως οδηγοί ορθού τονισμού λέξεων για τους σπουδαστές κατ’ αρχάς των ρητορικών σχολών. Σύντομα όμως η χρήση των τόνων καθιερώθηκε στη γραφή, καθώς φάνηκε να βοηθάει και τους ξένους των ελληνιστικών πόλεων στην προφορά των ελληνικών λέξεων. Ο πρώτος γραμματικός που δημιουργεί και χρησιμοποιεί τονικά σύμβολα είναι ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος (τέλη 3ου και αρχές 2ου αι. π.Χ.).
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...