Ερυθρόμορφος ρυθμός - δείγμα της μεγάλης ζωγραφικής των αρχαίων

Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος, περ. 460 π.Χ.
Σάτυρος και Μαινάδα με θύρσο.

Λέμε μέσα στη ζοφερότητα της εποχής ότι προέχει η ομορφιά από όπου και αν προέρχεται. Η τέχνη, τόσο διάφανα, την περιέχει. Και ας μας λέει ο Γούντυ Άλεν («Μεσάνυχτα στο Παρίσι»)  ότι νοσταλγούμε πάντα άλλες εποχές που δεν τις έχουμε ζήσει. Την ομορφιά αναζητούμε για να εξωραΐσουμε πρώτα τουλάχιστον τα μάτια μας και ύστερα σιγά σιγά όλη την ύπαρξή μας.

Μια ματιά σε έναν ρυθμό αττικό χιλιάδων χρόνων πριν πλήρους καλαισθησίας, λοιπόν.

Η Αθήνα, κυριαρχούσα στην αγγειογραφία, ήδη κατά το τέλος του 6ου  αιώνα π.Χ. επιτυγχάνει τη γένεση μιας νέας τεχνικής για τη διακόσμηση των αγγείων. Είναι καθαρή παραλλαγή του μελανόμορφου ρυθμού, για την ακρίβεια η πλήρης αντιστροφή του. Το αγγείο ολόκληρο «βάφεται» μελανό και ο αγγειογράφος αφήνει «άβαφα», στο χρώμα του πηλού δηλαδή, τα σώματα των μορφών, ενώ οι λεπτομέρειες του σώματος και τα άλλα θέματα που θέλει να σχεδιάσει δηλώνονται με λεπτές γραμμές, παρέχοντας μεγαλύτερη ελευθερία στον καλλιτέχνη.

Έτσι συντελείται μια μεγάλη στροφή στην τέχνη της αγγειογραφίας, η οποία αποδεσμεύεται από την παλαιότερη σκιαγραφία για να αναπτύξει το σχέδιο, που της δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσει –κυρίως στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.– έξοχα έργα με μοναδική ζωντάνια και λάμψη, τα οποία μεταφέρουν με θαυμαστή δεξιοτεχνία στον μικρό χώρο του αγγείου τις κατακτήσεις της μεγάλης ζωγραφικής, απηχώντας τις δημιουργίες της.

Εμπνευστής του Ερυθρόμορφου Ρυθμού ήταν ίσως ο λεγόμενος «ζωγράφος του Ανδοκίδη», μαθητής του Εξηκία. Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. εμφανίζονται τα μεγάλα ονόματα των καλλιτεχνών της νέας τεχνοτροπίας: του Ευφρονίου, του Ευθυμίδη και του Φιντία.

Άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες: ο «ζωγράφος του Κλεοφράδη», μαθητής ίσως του Ευθυμίδη, και ο λεγόμενος «ζωγράφος του Βερολίνου». Την ίδια εποχή εργάστηκαν και μερικοί αξιόλογοι αγγειογράφοι κυλίκων, όπως ο Ονήσιμος, ο «ζωγράφος του Βρύγου» και ο Δούρις.

Αμφορέας με παράσταση Αμαζόνων.
Έργο του «ζωγράφου του Ανδοκίδη»
(Μουσείο του Λούβρου)

Αν και δυσκολότερος τεχνικά από τον μελανόμορφο, ο ερυθρόμορφος ρυθμός φαίνεται ότι ικανοποίησε την αισθητική ανάγκη των αγγειογράφων και των πελατών τους για περισσότερο ζωγραφικό και λιγότερο αφαιρετικό σχέδιο.

Οι δυνατότητές του:

Να αποδίδει ανθρώπινες μορφές στο «φυσικό» χρώμα της σάρκας.

Να δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή γίνεται αντιληπτό από το ανθρώπινο μάτι.

Και να διευκολύνει τη σχεδιαστική απόδοση των μορφών και να τονίζει τη ζωγραφική δεξιότητα του αγγειογράφου.

Ευνοώντας τη φυσιοκρατική απόδοση των θεμάτων του ο ερυθρόμορφος ρυθμός επέτυχε εντός και εκτός Αττικής, δηλώνοντας ότι τόσο η ιδιότυπη αυτή σχεδιαστική φυσιοκρατία όσο και η ανάδειξη της ζωγραφικής λεπτότητας συμφωνούσαν με την επικρατούσα αισθητική στο τέλος της αρχαϊκής και στην αρχή της κλασικής περιόδου, με αποτέλεσμα τη ραγδαία εξέλιξή του.

Πηγές:

Εικαστικές Τέχνες. Τόμος Α’, ΕΑΠ.

Ελλάς, αρχαία ελληνική τέχνη, τόμος Α’.

Καλυκοειδής κρατήρας Ερυθρόμορφου Ρυθμού, από τα ωραιότερα έργα του αγγειογράφου Ευφρονίου (τέλη 6ου αιώνα π.Χ.). Θαυμάζουμε τις μεγάλες σχεδιαστικές του ικανότητες, την τόλμη και τον δυναμισμό των μορφών του που συστρέφονται και πάλλονται από ζωή, τον πλούτο των πτυχώσεων και την έκφραση του ψυχισμού των προσώπων. Εικονίζεται η πάλη του Ηρακλέους με τον Ανταίο (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι)

Αμφορέας Ερυθρόμορφου Ρυθμού, έργο του αγγειογράφου Φιντία (τέλη 6ου αι. π.Χ.). Εικονίζεται η απαγωγή της Λητούς από τον γίγαντα Τιτυό (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

Ψυκτήρας με παράσταση Σειληνών που συμποσιάζονται γύρω από τον Διόνυσο. Έργο του Δούριδος, αγγειοπλάστη και αγγειογράφου, του οποίου τα περισσότερα έργα είναι κύλικες (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

Έργο του αγγειογράφου Ευθυμίδη, ο οποίος αρέσκεται περισσότερο να απεικονίζει σκηνές από την ανθρώπινη ζωή, με πλαστική αντίληψη, ευγένεια και χάρη.

---