Η Μπλε Πολυκατοικία έχει τη δική της μεγάλη ιστορία

Με τη σφραγίδα του  μοντερνιστή αρχιτέκτονα  Κυριακούλη Παναγιωτάκου, όπως και πολλά  σχολεία

«C' est tres beau» - «Είναι πολύ όμορφη»

Λε Κορμπιζιέ

Στην πλατεία Εξαρχείων μεταξύ των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλέους βρίσκεται η λεγόμενη Μπλε Πολυκατοικία, που χρωστάει το όνομά της στον αρχικό έντονο χρωματισμό της. Μια εξαώροφη πολυκατοικία, η πιο διάσημη ίσως μοντέρνα της Αθήνας προπολεμικά, που σήμερα έχει χάσει τα έντονα χρώματά της (κυρίως βαθύ μπλε), ωστόσο συνεχίζει να εντυπωσιάζει με το μέγεθος και τη μορφολόγησή της.

Αρχιτέκτονας ο Κυριακούλης Παναγιωτάκος (1902-1982), πρωτοπόρος του «καθαρού» μοντερνισμού, που διαδόθηκε τη δεκαετία του 1930 στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και έγινε περισσότερο αισθητή με τις πολυκατοικίες. Ένα νέο είδος κατοίκησης που κατέκτησε την κοινωνία έχοντας ως σύνθημα τον εκσυγχρονισμό και τον εξευρωπαϊσμό. Οι πολυκατοικίες, ακολουθώντας πιστά τα διεθνή ρεύματα, διέθεταν την τελευταία λέξη σε τεχνικό εξοπλισμό και ανέσεις που ποτέ δεν θα μπορούσε να προσφέρει ένα παλιό σπίτι, και πρόβαλλαν το όραμα ενός «φουτουριστικού» μέλλοντος.

Η Μπλε Πολυκατοικία στοίχισε ένα υπέρογκο για εκείνη την εποχή ποσό – 44 εκατ. δραχμές! Είναι ένα συγκρότημα δύο χωριστών πολυκατοικιών, σχεδιασμένο εντυπωσιακά με εσοχές και εξοχές, προσεγμένων με κάθε λεπτομέρεια, ανεξάρτητες εισόδους, που επικοινωνούν μόνο στο υπόγειο και στο δώμα. Όλα αυτά αναδεικνύονταν με τους τολμηρούς χρωματισμούς του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά (τερακότα στη βάση και στα εσωτερικά των στηθαίων, μπλε στους κύριους όγκους, λευκό στα κουφώματα). Στο ισόγειο υπήρχε το θρυλικό ζαχαροπλαστείο με τις όμορφες «σεράνο» και τα «σικάγο» του που μεγάλωσαν γενιές, το «Floral». Έχει στην εποχή μας ανακαινισθεί και λειτουργεί ως πολυχώρος.

Αλλά και το στοιχείο που έκανε μοναδική την Μπλε Πολυκατοικία ήταν ένας μεγάλος κοινόχρηστος χώρος, το εντευκτήριο, που λειτουργούσε στο δώμα της, προσφέροντας απεριόριστη θέα προς όλη την Αθήνα και τους κοντινούς λόφους του Λυκαβηττού και του Στρέφη. Σκοπός, να αποτελέσει ένα σημείο επαφής, γνωριμίας και διασκέδασης των ενοίκων. Δυστυχώς, σήμερα έχει μετατραπεί σε διαμερίσματα. 

Η περιοχή εκείνη ονομαζόταν Πιθαράδικα, επειδή είχε πολλά εργαστήρια  που κατασκεύαζαν πιθάρια κατά τον 19ο αιώνα. Το νεότερο όνομα της περιοχής έλκει την καταγωγή του από τον Έξαρχο, έναν έμπορο που είχε μεγάλο κατάστημα γενικού εμπορίου στην οδό Θεμιστοκλέους. Τα Εξάρχεια εκείνη την εποχή ήταν τον σύνορο των Αθηνών. Στη συνοικία κατοικούσαν οικοδόμοι και τεχνίτες από τις Κυκλάδες. Το 1865 που εντάσσεται στο σχέδιο πόλης αρχίζει σταδιακά να αναπτύσσεται και, επιπλέον, η στέγαση εκεί των τμημάτων του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου της Αθήνας θα γίνει σημείο προσέλκυσης φοιτητών και διανοουμένων που θα συνεχισθεί μέχρι σήμερα. Στα Εξάρχεια έγιναν οι πρώτες ταραχές μαθητών και  φοιτητών, τα «Σκιαδικά» (Μάιος 1895), που φορώντας ελληνικά σκιάδια (καπέλα), προέβαλλαν την ανάγκη ενίσχυσης της εγχώριας παραγωγής, και εντείνοντας έτσι τα αντιοθωνικά αισθήματα του λαού.
Στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά εδώ στεγάσθηκε η αντικατασκοπική οργάνωση «Μίδας» καθώς και το επιτελείο του αξιωματικού Γιάννη Τσιγάντε.
Το 1943, πίσω από το Πολυτεχνείο, έγινε πολύνεκρη σύγκρουση ενόπλων κατακτητών με άοπλους Αθηναίους, έπειτα από διαδηλώσεις, διότι τους υποχρέωναν να εργασθούν στη Γερμανία.

Στα Δεκεμβριανά του 1944 η περιοχή βρισκόταν ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα. Συγκεκριμένα, οι ελασίτες ήταν οχυρωμένοι στον λόφο του Στρέφη και τα γύρω κτήρια, ενώ οι κυβερνητικοί στο Χημείο και στο Κολωνάκι. Η Μπλε Πολυκατοικία είχε καταληφθεί από ελασίτες για να εγκατασταθεί εκεί πολυβόλο. Το πολυβόλο στήθηκε και ανάμεσά τους ήταν και ο Λεωνίδας Κύρκος.

Εσωτερικός χώρος από τη διάσημη πολυκατοικία

Από το μπαλκόνι του πατρικού του πυροβολούσε το τανκ των Βρετανών που ήθελε να μπει στο Πολυτεχνείο από την πύλη της οδού Στουρνάρη. Το ίδιο, μάλλον, τανκ προσπάθησε να εξουδετερώσει ένας φοιτητής Αρχιτεκτονικής από τον λόχο Λόρδος Βύρων της ΕΠΟΝ (Πολυτεχνείου) με μία χειροβομβίδα, αλλά αυτή έσκασε νωρίτερα και τον τραυμάτισε στο πρόσωπο με αποτέλεσμα να χάσει το ένα του μάτι. Ο φοιτητής ήταν ο Ιωάννης Ξενάκης, ο οποίος μετά έφυγε για τη Γαλλία με το «Μαραρόα» και έγινε ο γνωστός μας και παγκοσμίου φήμης συνθέτης. Επίσης, στην Μπουμπουλίνας, σχεδόν γωνία με τη Στουρνάρη, στο πεζοδρόμιο του Πολυτεχνείου, υπήρχε παλαιότερα το μνημείο ενός πρύτανη, τον οποίο εκτέλεσε ο λόχος Λόρδος Βύρων επειδή συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Τώρα το έχουν καλύψει μέσα σε ένα περίεργο κουτί, τύπου ΚΑΦΑΟ.
Στην οδό Μπουμπουλίνας στη διάρκεια της Κατοχής λειτουργούσαν κρατητήρια των Γερμανών και αργότερα, επί χούντας, ήταν η Γενική Ασφάλεια. Στην ταράτσα της βασάνιζαν τον Αντρέα Λεντάκη και δίπλα του ο Μίκης Θεοδωράκης ως κρατούμενος εμπνεύσθηκε το υπέροχο τραγούδι «Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα». Το κτήριο το αγόρασε το 1991 το ΚΚΕ και μετά το πούλησε ξανά στο κράτος όπου και εγκαταστάθηκε το υπουργείο Πολιτισμού.

Στην πολυκατοικία έμειναν σε διάφορες εποχές ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Ρένος Αποστολίδης, η Σοφία Βέμπο, η Λιλή Ζωγράφου, η Κατίνα Παξινού, ο Δημήτρης Χορν, ο Αλέξης Μινωτής, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Φρέντυ Γερμανός, ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης, η κόρη του Ιωάννη Μεταξά και άλλα σημαντικά πρόσωπα.

Τα σχολεία

Η μοντέρνα  αρχιτεκτονική σάρωσε την Ελλάδα στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Εκείνο που διευκόλυνε τη διάδοσή της ήταν η χρήση της σε δημόσια κτήρια, όπως παλαιότερα είχε γίνει με τα νεοκλασικά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν το τεράστιο για τα ελληνικά δεδομένα Πρόγραμμα Ανέγερσης Σχολικών Κτιρίων, με 400 νέα σχολεία σε όλη την Ελλάδα, στην συντριπτική πλειονότητά τους σχεδιασμένα σε ύφος μοντέρνο. 

Το συγκρότημα στην οδό Μιχαήλ Βόδα και Λιοσίων (1931-33)

Ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά  σχολεία που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Κυριακούλης Παναγιωτάκος. 
Το συγκρότημα στεγάζει σε έναν ενιαίο όγκο δύο δημοτικά σχολεία που λειτουργούν αυτοδύναμα και αποτελούνται από έξι αίθουσες διδασκαλίας, γραφείο καθηγητών και αίθουσα χειροτεχνίας. Οι τάξεις στρέφονται προς τη μεσημβρία και επικοινωνούν μέσω ανοικτών στεγασμένων διαδρόμων. Το προαύλιο, η αίθουσα γυμναστικής και το εστιατόριο του συγκροτήματος χρησιμοποιούνται από τους μαθητές και των δύο σχολείων.
Από την καθαρότητα της μορφής και την απλότητα της σύνθεσης γοητεύθηκε πάλι ο Κορμπιζέ όταν  το επισκέφθηκε το 1933, και έγραψε στον τοίχο του «Compliments de Le Corbusier » -  Τα συγχαρητήρια από τον Κορμπιζέ.

Το δημοτικό σχολείο στην οδό Φιλολάου (1934)

Το συγκρότημα, σημείο και αυτό αναφοράς του ελληνικού μοντερνισμού, κτίσθηκε στην περιοχή που παλαιά λεγόταν Γούβα λόγω της υψομετρικής διαφοράς του τόπου, και πιο πριν Γούρνα λόγω της συσσώρευσης υδάτων εκεί. Σήμερα είναι η οδός Φιλολάου.

Με μικρές προσθήκες και λίγες μετατροπές από την εποχή κατασκευής του από τον Παναγιωτάκο, στεγάζει και σήμερα δύο δημοτικά σχολεία,.
Ενα πραγματικά επιβλητικό κτήριο που κάποιοι  σύγχρονοι εμπνευστές αποφάσισαν ασύστολα να το αλλοιώσουν (φωτογρ. δεξιά) προσθέτοντάς του αυτά τα αταίριαστα χρώματα για να εναρμονίζεται πλήρως με την τωρινή μας μη αισθητική. 
Μάλιστα, ο δυτικός του τοίχος έχει φιλοτεχνηθεί με γκράφιτι, εξευτελίζοντας ένα κτήριο που προβάλλει με υπερηφάνεια μέσα στον χρόνο την αρχιτεκτονική ιστορία μας.
Μαρίνα Μαραγκού

Πηγές:
Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας - Δ. Φιλιππίδης
http:/www.designhome.gr - Αρχιτεκτονική Ιστορία
http://www.culture2000.tee.gr

---