Τέχνες - Γράμματα - Πολιτισμός: Κλιμτ Γκούσταφ - ένα πλουμιστό χρυσαφένιο αίνιγμα

(Βιέννη 1862-1918). Αυστριακός ζωγράφος από τους σημαντικούς δημιουργούς της αρ νουβώ ή γιούγκεντστυλ (γερμανικό αρ νουβώ) και του βιεννέζικου συμβολισμού, με παράλληλες επιρροές από την αρχαία ελληνική, μυκηναϊκή και αιγυπτιακή αγγειογραφία. Ιδρυτής της Απόσχισης της Βιέννης, μιας ομάδας ζωγράφων που επαναστάτησαν στην ακαδημαϊκή τέχνη, στρεφόμενοι σε μια εξαιρετικά διακοσμητική τεχνοτροπία.
Στα σχέδια όπως και στους πίνακες, στις διφορούμενες συμβολικές συνθέσεις του, ο Κλιμτ θέλει να μας αποδείξει τον δυαδικό χαρακτήρα του ανθρώπινου όντος. Να μας τοποθετήσει μπροστά σε ένα ατέλειωτο παιχνίδι με καθρέπτες, όπου από το ένα μέρος υπάρχουν οι επιθυμίες μας που επιζητούν την ευτυχία και στην άλλη πλευρά υπάρχει η σταθερή και απειλητική παρουσία του θανάτου, της γυμνής πραγματικότητας, της μίζερης κατάστασης, της αδυναμίας και της σιωπής που μας τυλίγει. Ο ζωγράφος εστιάζει κυρίως στο βλέμμα ενός ανθρώπου σε κρίση, φοβισμένου και γοητευμένου ταυτόχρονα.

Πορτρέτο Mada Primavesi

Μέσα από τις ανθρώπινες φιγούρες, τις αλληγορίες και τα τοπία ο Κλιμτ ερευνά τις αλλαγές του καιρού του και συγχρόνως τα μυστήρια του υποσυνείδητου. Την απελευθέρωση και τη γνώση των δικαιωμάτων της γυναίκας, αλλά και τις πραγματικές και συγκεκριμένες δυνατότητες έκφρασής της. Στο έργο του κυριαρχεί ένας άφατος ερωτισμός – η σκοτεινή ήπειρος του Ζίγκμουντ Φρόυντ.
Υπήρξε νατουραλιστής όσο και ακαδημαϊκός, όπως φαίνεται στις τοιχογραφίες του στο Μπουργκτεάτερ της Βιέννης (1888) και στο κλιμακοστάσιο του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης. Λίγο αργότερα ζωγράφισε αλληγορικές τοιχογραφίες για το Πανεπιστήμιο της Βιέννης (Φιλοσοφία, Ιατρική και Νομική) που αποβλήθηκαν προκαλώντας σκάνδαλο, λόγω του ερωτικού συμβολισμού και του πεσιμισμού των έργων του. Επίσης, δημιούργησε μεταγενέστερες τοιχογραφίες, όπως Η ζωφόρος του Μπετόβεν και στην τραπεζαρία της οικίας Στόκλετ, στις Βρυξέλλες.

Μελέτη για την Ιατρική (1897-1898)

Βιέννη, ιδιωτική συλλογή

Ο Κλιμτ φιλοτεχνεί το έργο για την οροφή της Μεγάλης Αίθουσας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Οι κριτικές θα είναι κάκιστες και θα αποδοκιμασθεί έντονα, οι καθηγητές θα θεωρήσουν ότι βεβηλώνεται ο χώρος, με αποτέλεσμα ο καλλιτέχνης να το αγοράσει ο ίδιος πάλι ολοκληρώνοντάς το 1907. Το πρωτότυπο κάηκε το 1945.
Το έργο χωρίζεται σε δύο τμήματα, στο δεξί μια ομάδα από ανθρώπινες μορφές παγιδευμένες στα πέπλα του Θανάτου αναπολούν το φως της υγείας. Αποκολλούνται από τη μορφή που επιπλέει στο αριστερό τμήμα προσπαθώντας να ξεφύγει από την ομάδα. Στο κέντρο και προς τα κάτω βρίσκεται η θεά Υγεία, σαν ιέρεια. Όλες οι μορφές πανέμορφες, αδύναμες να ξεφύγουν όμως από τη μοίρα τους.

Ιουδήθ Ι (1901)
Βιέννη, Αυστριακή Κρατική Πινακοθήκη

Η πρώτη εκδοχή της εκπλήσσει τους θεατές και τους κριτικούς λόγω του νεωτερισμού και της τολμηρότητάς της. Ο πίνακας ονομάζεται Ιουδήθ και Ολοφέρνης. Ο Κλιμτ θέλει στην πραγματικότητα να απεικονίσει τη γενναία ηρωίδα η οποία αποκεφαλίζει τον αρχηγό του ασσυριακού στρατού.
Ένας θρίαμβος της θηλυκότητας μέσα στις χρυσαφένιες και στις μαύρες αποχρώσεις, στην απεικόνιση μιας μοντέρνας μοιραίας γυναίκας με ψηλό χρυσό περιλαίμιο γεμάτο από πολύτιμες πέτρες. Μια λαγνεία που πάλλεται, με το γυμνό σώμα να ξεπροβάλλει σαν μέσα από διάφανα χρυσαφένια πέπλα.

Ιουδήθ ΙΙΙ (Σαλώμη) (1909)
Βενετία, Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης

Ο καλλιτέχνης θέλει να απεικονίσει την Ιουδήθ και σαν μια Σαλώμη που βυθίζει ανάμεσα στα δάκτυλά της τα μαλλιά του Ιωάννη του Βαπτιστή. Ένα δημιούργημα πιο αισθησιακό, ενώ τα χέρια υποδεικνύουν με τη σπασμωδική τους σύσπαση έναν ξέφρενο ερωτισμό. Σε ένα διακοσμημένο φόντο, ζεστές αποχρώσεις μέσα από τις πτυχές του μαύρου διάφανου φορέματος.

Το δάσος με τις οξυές (περί το 1902)
Δρέσδη, Μοντέρνα Πινακοθήκη

Κοντινό κινηματογραφικό πλάνο στους κορμούς σε πρώτο επίπεδο, ενώ οι υπόλοιποι κορμοί φαίνονται να κρέμονται από τον ουρανό και κάτω ένα μαλακό χαλί με νεκρά φύλλα. Μια γοητεία μυστηρίου μέσα στη δύναμη της φύσης.

Οι τρεις σταθμοί της ζωής (1905)

Ρώμη, Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης

Μοντερνιστής καλλιτέχνης ο Κλιμτ εκφράζεται μέσα από ξεχωριστή διακοσμητική φόρμουλα, γεμάτη συμβολιστικά υπονοούμενα. Σε αυτόν τον πίνακα βρίσκουμε τα αντιφατικά χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του. Από τη μια ένας ακραίος βερισμός και από την άλλη η διακοσμητική προτίμησή του, ταυτόχρονα βυζαντινή και ιαπωνική. Η ζωή σε όλες τις όψεις.

Ο θάνατος και η ζωή (1908-11)

Βιέννη, Ιδιωτική συλλογή

Ένα πολύ καθαρό θέμα: η σιωπή και ο πάγος του θανάτου από τη μια πλευρά, το χρώμα στη ζωή που πάλλεται – το νόημα της ζωής, από την άλλη.

Μαργαρίτα Στόνμποροου-Βίτγκενσταϊν (1905)
Βαυαρική Κρατική Πινακοθήκη

Προσωπογραφία της αδελφής του φιλόσοφου Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν που είχε σκοπό να διακοσμήσει τον τοίχο του σπιτιού του. Ο Κλιμτ αξιοποιεί με τον πλούτο των διακοσμήσεων τη λευκή σχεδόν διάφανη σιλουέτα σε θαλασσί γκρίζο φόντο.

Κήπος με ηλιοτρόπια (1905-1906)
Αυστριακή Κρατική Πινακοθήκη

Μπορεί να μας ξενίσει σε μια πρώτη ανάγνωση το ενδιαφέρον του Κλιμτ για το τοπίο, και όμως αποτελεί μέρος του ρεπερτορίου του. Αγαπά τη φύση και το μυστήριό της και εδώ καταπίνοντας τον ορίζοντα, ξαναβρίσκουμε τις τυπικές πινελιές των ιμπρεσιονιστών.

Το ηλιοτρόπιο (1906-7)
Ιδιωτική συλλογή

Το ηλιοτρόπιο με τη στεφάνη δεσπόζει στην πυραμίδα των μεγάλων φύλλων, αποκτώντας μια ανήσυχη, ανθρωπομορφική εμφάνιση που μας παραπέμπει στις όρθιες προσωπογραφίες του.

Δανάη (1907-8)
Ιδιωτική συλλογή

Μέσα σε μια σχεδόν γεωμετρική αυστηρότητα, μια βίαιη και ογκώδη παρουσία, και το σώμα της γυναίκας να καλύπτει περισσότερο από το μισό του πίνακα. Μία από τις πιο ερωτικές και υποβλητικές απεικονίσεις στην ιστορία της ζωγραφικής.

Το φιλί (1907-8)
Βιέννη, Αυστριακή Κρατική Πινακοθήκη

Δύο πρόσωπα, το θηλυκό ανφάς και το αντρικό προφίλ, σε μια τρυφερή περίπτυξη, περικλειόμενα στη στροφή που ακολουθεί τη φόρμα του διακοσμημένου μανδύα. Το συμβολικό νόημα είναι πολύ συγκεκριμένο: τα ορθογώνια, με την ψυχρή χρωματική κλίμακα, απεικονίζουν τις συντεταγμένες της λογικής, ενώ οι κάλυκες των λουλουδιών υπαινίσσονται τη λουλουδένια ευαισθησία της γυναίκας.

Αλέα στο πάρκο του Schloss kammer (1912)

Αυστριακή Κρατική Πινακοθήκη

Τα σχηματικά τοπία του Κλιμτ αποδίδονται μέσα από μια τεχνική όπως το μωσαϊκό, προκαλώντας μια ανεπαίσθητη αίσθηση αβέβαιης ομορφιάς. Οι δύο δενδροστοιχίες ανασηκώνουν τα κλαδιά τους στον ουρανό σαν χέρια. Απουσία κάθε ένδειξη ζωής για να τονισθεί η αίσθηση της μοναξιάς και της αποξένωσης από τις δυνάμεις της φύσης.

Η παρθένα (1919)
Πράγα, Γκαλερί Ναρόντνυ

Οι φιγούρες απεικονίζονται περιστρεφόμενες σε ωρολογιακή φορά, ξεκινώντας από χαμηλά με τα κλειστά μάτια, μετά μισάνοιχτα και στο τέλος ορθάνοιχτα. Οι γυναίκες είναι τυλιγμένες σε μια δίνη, σε ένα παιχνίδι των κορμών, των χεριών και των μηρών, σχηματίζοντας τα χρώματα σαν ένα ουράνιο τόξο από κορδέλες.

Η νύφη (1917-18)

Η σκηνή αυτού του πίνακα, που έμεινε ατελής, αριστερά απεικονίζει ένα τσαμπί από γυναικείες φιγούρες ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει το πρόσωπο ενός άντρα που κοιτάζει. Δεξιά, το υπέροχο γυμνό στήθος προβάλλει μέσω των διακοσμήσεων του φορέματος, της διάφανης φούστας που απλώνεται από τις ανοιχτές γάμπες σαν ένα είδος χορού.

Αγροτικός Κήπος (1905-6)

Πράγα, Γκαλερί Ναρόντνυ

Το μωσαϊκό της φύσης προσφέρει στον ζωγράφο την αφθονία ερεθισμάτων και συναισθημάτων που συλλέγει και τονίζει «εστιάζοντας» σε αυτή την άφθονη βλάστηση.

Η προσωπογραφία της Αντέλ Μπλοχ Μπάουερ (1907)

Η αφαίρεση του χρυσαφένιου φόντου με τις διακοσμήσεις του μπαίνει στις πτυχές του φορέματος και μεταβάλλεται σε φόρεμα και πολυθρόνα. Φιλοτεχνήθηκε το 1907 και κατασχέθηκε από τους Ναζί μαζί με τις περιουσίες των Εβραίων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Βρέθηκε στα χέρια ενός απογόνου το 1998 αφού είχε επιστραφεί από την αυστριακή κυβέρνηση. Τελικά αγοράστηκε το 2006 από τον υιό Εστέ Λόντερ, Ρόναλντ, της Neue Gallery στη Νέα Υόρκη. Η τιμή εξωφρενική – 135 εκατομμύρια δολάρια. Είναι το πιο ακριβοπληρωμένο έργο στην ιστορία της τέχνης.

Το δάσος του Μπολώ Λιντς
Νέα Πινακοθήκη της πόλης