 |
| Το εργαστήριο του Φειδία στην Ολυμπία |
Ο μέγιστος γλύπτης της αρχαιότητας υπογράφει το αριστουργηματικό άγαλμα του Διός στην Ολυμπία, ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου, ως γιος του Χαρμίδη. Υπολειπόμεθα ακριβών πληροφοριών και μόνο μέσω των γλυπτών του έχουμε κάποια σχετικά στοιχεία για αυτόν. Ορίζεται έτσι ως εποχή της δημιουργικής ακμής του μεταξύ 470/460 και 430. Δάσκαλός του, ο Ηγίας ή ο Αργείος γλύπτης Αγελάδας.
Μια ιδιαίτερη πνευματική και καλλιτεχνική προσωπικότητα που, λες και είναι μοιραίο, τελειώνει τη λαμπρή σταδιοδρομία του με ένα θλιβερό γεγονός: Εγκαταλείπει την Αθήνα λόγω καταγγελιών ότι υπεξαίρεσε χρυσό από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, ότι διήγε έκλυτο βίο και ότι βλασφήμησε τα θεία απεικονίζοντας τα χαρακτηριστικά του Περικλή και τα δικά του σε δύο αντιπάλους των Αμαζόνων στην παράσταση της Αμαζονομαχίας στην ασπίδα της Αθηνάς Παρθένου!.. Η σχέση του Φειδία με τον κορυφαίο πολιτικό και τον πνευματικό κύκλο που δημιουργήθηκε δίπλα του, φυσικά, πληρώθηκε πολύ ακριβά!
Ο Φειδίας δεν ήταν μόνο γλύπτης θεών σε μάρμαρο αλλά και χαλκουργός και ζωγράφος. Υπήρξε μια ξεχωριστή μορφή, που αντικατοπτρίζεται και στην εξαιρετική θέση που κατείχε στην εκτέλεση του οικοδομικού προγράμματος της Ακρόπολης, το οποίο συνέλαβε και υλοποίησε εν μέρει ο Περικλής παρά τις έντονες αντιδράσεις πολιτικών αντιπάλων και ιερατικών κύκλων των Αθηνών. Απόλυτα δικαιολογημένο λοιπόν που ο Περικλής τον έχρισε «πάντων επίσκοπο», όπως γράφει ο Πλούταρχος στον Βίο του Περικλέους, έχοντας την εποπτεία των έργων και με την καλλιτεχνική του εμπειρία συνέβαλε ασφαλώς αποφασιστικά στη σύλληψη και στη διαμόρφωση του μεγαλεπήβολου προγράμματος.
 |
| Ανατολική ζωφόρος |
Με τον Φειδία η ανθρώπινη μορφή εξιδανικεύεται και η θεία μορφή εξανθρωπίζεται. Η «ζωγραφική» ευλυγισία των παραστάσεων και η προσωπική του συμβολή στην ανθρώπινη παρουσίαση των θεών εισήγαγε τον Φειδία στο πάνθεον των καλλιτεχνών όλων των εποχών. Στα έργα του μετουσιώθηκαν τα οράματα των Ελλήνων σε επίπεδο αισθητικής. Και ήταν οράματα απτά που συμπεριελάμβαναν την πείρα και τον στοχασμό αιώνων. Η μεγαλοφυΐα του Φειδία προσέφερε πρότυπα τελειότητας, θέλησης και δύναμης και τα εικονογράφησε με έμπνευση και ένταση.
Ωστόσο, η προσωπική δημιουργία του, το χέρι και το ύφος, εντοπίζεται κυρίως στην εκτέλεση του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα, στο οποίο εργάστηκε πολύ μεγάλος αριθμός γλυπτών και μαθητευομένων. Παρ’ όλα αυτά η παρουσία του εμπνευσμένου συντονιστή δίνει στο έργο μια θαυμαστή ενότητα. Οι μορφές –πολλές φορές μέσα σε δραματική κίνηση– εντυπωσιάζουν με τη στιβαρότητά τους, την αναπτυγμένη μυολογία των γυμνών είτε με τα πλούσια και βαριά ενδύματα των ντυμένων. Η τεχνοτροπική αυτή δεξιοτεχνία που ονομάσθηκε «παρθενώνεια» συσσωρεύει όλη την κλασική γλυπτική.
Το ανώτατο όριο της καλλιτεχνικής δράσης του Φειδία ορίζεται με το άγαλμα της Αθηνάς Προμάχου ( Μεγάλη Χαλκή Αθηνά) στην Ακρόπολη των Αθηνών μετά τη νίκη των Ελλήνων στον Μαραθώνα. Η θεά, σε μια ήρεμη στάση, παριστανόταν ως πολεμική και πρόμαχος της πόλης . Η παράδοση θρυλεί ότι η μύτη του κονταριού της αστραποβολούσε με τον ήλιο από το Σούνιο. Το έργο είναι γνωστό, δυστυχώς, μόνο από απλοποιημένα ρωμαϊκά αντίγραφα, όπως το παρακάτω.
Το πιο γνωστό όμως άγαλμα της Αθηνάς είναι το λατρευτικό της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα. Το κολοσσιαίο μέγεθός του, μαζί με τη βάση έφθανε στα 12 μέτρα, τα πολύτιμα υλικά κατασκευής (χρυσός και ελαφαντοστό) και ο πλουσιότατος ανάγλυφος διάκοσμος το κατατάσσουν στα μνημειώδη έργα της αρχαιότητας. Η θεά, μετωπική και ορθή, κατάφορτη από γλυπτά και ανάγλυφα διακοσμητικά θέματα, στέκεται πάνω σε ψηλό βάθρο, πάνοπλη, με ασπίδα 4,5 μέτρων ορθή στο ένα της χέρι και στο άλλο να κρατεί την πτερωτή Νίκη, ύψους δύο μέτρων. Η κατασκευή του αγάλματος απαιτούσε τεράστιο μόχθο και πολύ χρόνο καθώς, εκτός των άλλων, τα ντυμένα μέρη ήταν κατασκευασμένα από φύλλα χρυσού που αφαιρούνταν για λόγους ασφαλείας (έτσι, ο Περικλής πρότεινε το ζύγισμά τους για να αποδείξει το αβάσιμο των κατηγοριών εναντίον του Φειδία και το 295 π.Χ ο τύραννος Λάχαρης. χρησιμοποίησε τον χρυσό του αγάλματος για την κοπή νομισμάτων) και το πρόσωπο και τα χέρια από ελεφαντοστό. Πάλι δεν διαθέτουμε καλή εικόνα της ποιότητας του έργου από τα αντίγραφα. Εδώ, η «Αθηνά του Βαρβακείου», ρωμαϊκό αντίγραφο (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα).
Αλλά, το πιο φημισμένο χρυσελεφάντινο έργο του Φειδία, αλλά και ολόκληρης της αρχαιότητας, είναι ο Ζευς της Ολυμπίας. Οι πάμπολλες αναφορές των αρχαίων και των μεσαιωνικών συγγραφέων στο άγαλμα και οι χαρακτηρισμοί που έχουν διατυπωθεί –ότι με το έργο αυτό ο Φειδίας προσέθεσε στην ελληνική θρησκεία, ότι ή ο Φειδίας ανέβηκε στον Όλυμπο για να δει τον Δία ή ότι ο Ζευς κατέβηκε για να τον παραστήσει ο μεγάλος γλύπτης– μαρτυρούν τη συγκλονιστική εντύπωση που προκαλούσε στους θεατές. Το άγαλμα ήταν δυσανάλογα μεγάλο, σε σημείο που ο Στράβων περιγράφει ότι αν ο θεός σηκωνόταν θα κατέρρεε η στέγη του κτηρίου. Ο θεός, με ολύμπια αταραξία, παριστανόταν καθισμένος σε θρόνο, με το σκήπτρο στο αριστερό χέρι και χρυσελεφάντινο άγαλμα επίσης της Νίκης στο δεξί του χέρι.
Επίσης, εξαιρετικό έργο του ήταν και η Αθηνά Λημνία της Ακρόπολης, αφιέρωμα των κληρούχων της Λήμνου, Αθηναίων πολιτών που μετανάστευσαν και εγκαταστάθηκαν κατά τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. στη νήσο Λήμνο. Ορειχάλκινο και αυτό, εθεωρείτο το ομορφότερο έργο του. Η θεά ορθή, με το αριστερό της χέρι στηριζόταν στο δόρυ ενώ με το δεξί της κρατούσε την περικεφαλαία ή, κατ’ άλλους, μια κουκουβάγια.
Και άλλα αγάλματα θεών έχουν συνδεθεί με τον Φειδία όπως:
Ο Απόλλων του τύπου του Τιβέρεως, που έχει συσχετισθεί με το ανάθημα των Αθηναίων στους Δελφούς, σε ανάμνηση της νίκης του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα. Αριστερά, ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του 450 π.Χ.
Ένα ακόμη άγαλμα θεού είναι το γνωστό με το όνομα Ζευς της Δρέσδης, από το αντίγραφο που φυλάσσεται στην πόλη αυτή. Ο θεός εδώ, στη δεξιά φωτογραφία, παριστάνεται ορθός και θυμίζει αρκετά τον Δία της Ολυμπίας. Πολλοί ερευνητές όμως πιστεύουν ότι δεν πρόκειται για Δία αλλά για Ποσειδώνα ή Πλούτωνα και το αποδίδουν σε μαθητή του.
TEXNOGRAFIA
Πηγές:
Εικαστικές τέχνες, ΕΑΠ
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου