Μυκηναϊκά δακτυλίδια έργα τεχνης

Δακτυλίδι με θρησκευτική σκηνή από τον θησαυρό
των Αηδονιών που επέστρεψε στην Ελλάδα το 1995.
Πομπή δύο γυναικών, που κρατούν άνθος κρίνου
και παπύρου αντίστοιχα, προς ιερό οικοδόμημα
που επιστέφεται με κέρατα καθοσιώσεως
(ομοίωμα κεράτων ταύρου με λατρευτικό συμβολισμό)

Τα μέταλλα και κυρίως ο χρυσός, αφού χρησιμοποιήθηκαν πρώτα στην Κρήτη από τους Μινωίτες, κατόπιν οι Μυκηναίοι, συνεχίζοντας και δίνοντας τη δική τους καλλιτεχνική πνοή και ταυτότητα, κατασκεύαζαν φακοειδείς ή αμυγδαλόσχημες σφραγίδες και σφραγιστικά δακτυλίδια. Χρησιμοποιούσαν τρυπάνια ταχείας περιστροφής σε συνδυασμό με ένα λειαντικό μέσο σε μορφή σκόνης (άμμο ή σμύριδα από τη Νάξο) και γλείφοντας κάθετα τις σφραγιστικές επιφάνειες επιτύγχαναν κοιλάνσεις ή κυκλικά αποτυπώματα. Λεπτά φύλλα χρυσού σφυρηλατούνταν πάνω σε ειδικές μήτρες και τα κοσμήματα ήταν συχνά διακοσμημένα με κοκκίδωση,  συρματερή και επισμάλτωση.

Οι θολωτοί τάφοι του Βαφειού, των Δενδρών, οι λακκοειδείες  τάφοι των Μυκηνών και κυρίως του ταφικού κύκλου Α, και των Αηδονιών (Νεμέα) είναι μάρτυρες και μας χάρισαν αληθινούς θησαυρούς. Η πολυτιμότητα του υλικού που χρησιμοποιείται, καθώς και η επένδυση καλλιτεχνικής εργασίας, σηματοδοτούν τη χρήση τους και ως αντικειμένων γοήτρου και δηλωτικών κοινωνικών αξιωμάτων. Ιδιαίτερα τα χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια θεωρούνται διάσημα θρησκευτικών αξιωμάτων και απεικονίζουν λατρευτικές σκηνές.

Τι θέλουν να μας πουν αυτές οι αναπαραστάσεις λατρευτικού περιεχομένου και μάλιστα πάνω σε αριστουργηματικά δακτυλίδια που φορούσαν γυναίκες; Είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα για τις θρησκευτικές τελετές που πραγματοποιούνταν και τις λατρείες των «Πολύχρυσων» Μυκηνών. Φαίνεται ότι υπήρξε αυτό που ονομάζουμε «Κρητο-Μυκηναϊκός συγκρητισμός», μια σύνθεση δηλαδή μινωικών και ελλαδικών πεποιθήσεων, έτσι ώστε εν τέλει να δημιουργηθεί προοδευτικά στους ιστορικούς χρόνους το γνωστό ως Δωδεκάθεο του Ολύμπου (μυκηναϊκή παράδοση) αλλά και να επιβιώσουν μυστηριακές χθόνιες λατρείες συνδεδεμένες με τη φύση, τη γονιμότητα και τη γη (μινωική παράδοση).

  Ένα ενδιαφέρον χρυσό δαχτυλίδι, που βρέθηκε έξω από τον Ταφικό κύκλο Α των Μυκηνών, και φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, απεικονίζει θεϊκή μορφή καθισμένη κάτω από ιερό δέντρο, η οποία κρατεί μήκωνες (παπαρούνες). Είναι περιστοιχισμένη από δύο μικρές θεραπαινίδες και την πλησιάζουν δύο λατρεύτριες, που της προσφέρουν ίριδες. Στο βάθος υπάρχουν θρησκευτικά σύμβολα, διπλός πέλεκυς, ήλιος, σελήνη, έξι κεφάλια λιονταριών και ένα παλλάδιο (ξόανο) που φορά κράνος και κρατεί δόρυ και οκτώσχημη ασπίδα. Το δακτυλίδι αυτό θεωρείται έργο Μυκηναίου τεχνίτη που έχει μαθητεύσει σε Μινωίτη δάσκαλο, επειδή περιέχει πολλά από τα χαρακτηριστικά της μετέπειτα μυκηναϊκής σφραγιδογλυφίας (φόβος του κενού, εμβληματική παράθεση συμβόλων, έλλειψη κίνησης κ.λπ.).

Οπωσδήποτε η παράσταση σχετίζεται με τη Μεγάλη Θεά της φύσης και την ευφορία της γης, στοιχεία του μινωικού θρησκευτικού θεματολογίου.

Από τον θησαυρό της Τίρυνθας προέρχεται το μεγαλύτερο σφραγιστικό δακτυλίδι της μυκηναϊκής εποχής, το οποίο και αυτό βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Φέρει έγγλυφη παράσταση στη σφενδόνη και ανάγλυφη διακόσμηση σε τρεις σειρές στον κρίκο.

Απεικονίζει τελετουργική σκηνή με θεά καθήμενη σε θρόνο. Φοράει ιερατικό χιτώνα και πόλο και σηκώνει το καλυκόσχημο κύπελλό της σε πρόποση μπροστά σε πομπή λεοντοκέφαλων Δαιμόνων, που βαδίζουν κρατώντας σπονδικές πρόχους (αγγεία με προχοή στο στόμιο που χρησιμοποιούντο ως κανάτες). Διάφορα σύμβολα, ιερός κόμβος, πουλί, κλαδιά, μπροστά της ένας κιονίσκος με θυμιατήριο, και ψηλά, επάνω από τις μορφές, ο Ουρανός με τον τροχό του Ήλιου και τη Σελήνη, συμπληρώνουν τη λατρευτική αυτή παράσταση.

Σε ένα χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι από τον Ταφικό κύκλο Α του τάφου ΙV  αναπαριστάται μια σκηνή μάχης, χαρακτηριστικό της πολεμικής μυκηναϊκής κοινωνίας. Είναι ο αγώνας μεταξύ τεσσάρων ανδρών και μας θυμίζει στοιχεία από επιτύμβιες στήλες.

Σε αυτό το χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι από τον τάφο IV των Μυκηνών της Υστεροελλαδικής περιόδου (περίπου 1500 π.Χ.) απεικονίζεται ένα τοξότης  πολεμιστής και ένας ηνίοχος που από ένα μικρό άρμα κυνηγούν ελάφι. Η αναπαράσταση αυτή δείχνει ότι το άρμα χρησιμοποιείται από τους Αχαιούς ως κέντρο τοξοβολίας.


Μαρίνα Μαραγκού  
 

Πηγές: Προϊστορική και Κλασική Τέχνη και www.culture.gr του υπουργείου Πολιτισμού

---