Καιάδας – ο μύθος και η αλήθεια

Στο σχολείο μαθαίναμε ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες σε ένα χάσμα του Ταϋγέτου –τον λεγόμενο Καιάδα– έριχναν τους εγκληματίες, τους αιχμαλώτους πολέμου, τους ιερόσυλους, τους προδότες (υπάρχουν αφηγήσεις στον Παυσανία αλλά και στον Θουκυδίδη) και κάτι που μας ακουγόταν πολύ μακάβριο και σε έκανε να αναρριγείς – τα ασθενικά μη αρτιμελή παιδιά τους, που δεν ήταν ικανά να συμμετέχουν στα κοινά και στον πόλεμο, χωρίς ωστόσο να τεκμηριώνεται  από πουθενά αυτή η μυθοπλασία. Οι εκτεταμένες όμως έρευνες που ξεκίνησαν το 1983 εντόπισαν κατ’ αρχήν τον χώρο, που βρίσκεται στην περιοχή μεταξύ του Μιστρά και του Παρορίου, στο δυτικό άκρο του χωριού Τρύπη. Και κατά δεύτερον απέρριψαν μετ’ επιτάσεως τον θρύλο ότι ήταν παράλληλα και αποθετήριο καχεκτικών τέκνων των Σπαρτιατών.  Ο διευθυντής του Ανθρωπολογικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόδωρος Πίτσιος, ο οποίος συμμετείχε στις έρευνες που διεξήχθησαν από πολλούς επιστημονικούς τομείς, φέρνει στο φως τα σημαντικά στοιχεία που αποκαλύφθηκαν και τα οποία έχουν δημοσιευθεί στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.

Χωρίς παρεμβολές, συγκεντρώσαμε αποσπάσματα με την ουσία των λεγομένων από μια συνέντευξή του και θα αφήσουμε τον καθηγητή να μας τα πει εκείνος.  

[...] Κάποτε βρέθηκα και στον γνωστό μας Καιάδα. Την κατεύθυνσή του έδειχνε, επί του Εθνικού Δρόμου Σπάρτης-Καλαμάτας, μια πινακίδα που έγραφε: «ΠΡΟΣ ΚΑΙΑΔΑ, ΕΝΘΑ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, Ο ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ, ΕΡΡΙΠΤΕ ΑΝΑΠΗΡΑ ΚΑΙ ΔΥΣΜΟΡΦΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΧΑΡΙΝ ΕΥΓΟΝΙΑΣ». Αυτή η εντύπωση επικρατούσε, αυτά είχαμε μάθει όλοι στο σχολείο μας από τα μαθητικά μας χρόνια. Αυτό έφερνε σε δύσκολη θέση και εμάς τους δασκάλους, όταν διδάσκαμε την ιστορία της Σπάρτης και την εκπαίδευση των νέων της. Ανέβηκα τα εκατόν είκοσι σκαλοπάτια και βρέθηκα μπροστά στο σκοτεινό βάραθρο. Πλησίασα και ένα ρίγος διαπέρασε το κορμί μου. Μέσα από την μεγάλη ρωγμή, έβγαινε κρύος αέρας. Αυτό το άγριο βάραθρο, άνδρωσε την κοινωνία της Σπάρτης, την έκανε δυνατή, ανίκητη, τρομερή στους εχθρούς της;

[…] Τα πρακτικά επιστημονικού συμποσίου με αντικείμενο το σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα που δημοσιεύτηκαν το 2008 αποτελούν καρπό όλων των ερευνητικών εργασιών που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα για την επιτόπια μελέτη των συνθηκών του Σπηλαιοβαράθρου του Καιάδα, την εργαστηριακή εξέταση των ανθρωπολογικών ευρημάτων του, καθώς και τη διερεύνηση των ιστορικών δεδομένων του που συνδέονται άρρηκτα με τον μύθο και την ιστορική πραγματικότητα της αρχαίας Σπάρτης.
[...] Όλα τα στοιχεία, γεωλογικά και ανθρωπολογικά, πείθουν ότι το βάραθρο της Τρύπης είναι ο Καιάδας της αρχαιότητας, που χρησιμοποιήθηκε από τους Σπαρτιάτες κυρίως κατά τη διάρκεια των Μεσσηνιακών πολέμων (8ος-5ος π.Χ. αι.), για τον «καταποντισμό» των μισητών εχθρών τους ή και άλλων κοινών καταδίκων. Λείπουν προς το παρόν αρχαιολογικά τεκμήρια για την ακριβή χρονολόγηση του πλούσιου και εντυπωσιακού στρώματος οστεολογικού υλικού.

[…] Στο δάπεδο του σπηλαιοβαράθρου είχε διαπιστωθεί μεγάλη μάζα ανθρώπινων οστών, ανακατεμένων με χώμα και κομμάτια βράχων πεσμένα από ψηλότερα. Πόσοι σκελετοί υπήρχαν εκεί μέσα ήταν αδύνατο να εκτιμήσει κανείς. Υπήρχαν πάντως πάρα πολλοί, γιατί οι τρύπες που είχαν ανοίξει οι κάτοικοι της Τρύπης έδειχναν ότι το στρώμα των οστών είχε μεγάλο πάχος. Όλα τα κρανία που μπόρεσαν να συγκεντρωθούν ανήκαν, κατά τον O. Rayet, σε δυνατούς άνδρες που βρίσκονταν στην ακμή της ηλικίας τους. Ακόμη διαπιστώθηκε η παρουσία ανθρώπινων οστών σε όλες τις προεξοχές των τοιχωμάτων του σπηλαίου, από πάνω έως κάτω. Ήταν προφανές πως οι άνδρες στους οποίους ανήκαν αυτά τα οστά, είχαν ριχτεί στο εσωτερικό του σπηλαιοβαράθρου από το άνω, αρχικό άνοιγμά του. Με συνέπεια κάποιοι από αυτούς να αγκιστρώθηκαν σε προεξοχές βράχων και να έμειναν εκεί, ενώ κάποιοι άλλοι έπεσαν, ενδεχομένως τραυματισμένοι κι ανήμποροι, στο βαθύτερο σημείο του.

[…] Σύμφωνα με τα υπάρχοντα προκαταρκτικά στοιχεία της μελέτης του σπηλαιοβαράθρου της Τρύπης, ο θάνατος στον Καιάδα δεν αποτελούσε απαξιωτικό τέλος ενός αφανούς καταποντισμού, αλλά τελετουργική εκτέλεση μιας σκληρής αλλά αναγκαίας ποινής, σύμφωνα με τους νόμους και τις αξίες της σπαρτιάτικης κοινωνίας. Με τρόπο αντάξιο της ανθρώπινης ζωής και στο μέτρο του αξεπέραστου ομηρικού έπους.
[…] Ατενίζοντας, από την κορυφή του λόφου του Καιάδα, στις τελευταίες στιγμές της ζωής τους οι καταδικασμένοι, το σαγηνευτικό τοπίο του απρόσιτου Ταΰγετου από τη μια και της κοιλάδας του Ευρώτα από την άλλη, ρίχνονταν στο στόμιο του σκοτεινού βαράθρου, περνώντας, σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες, από το φως στο σκοτάδι κι απ’ τη ζωή στο θάνατο.
[…] Τελικά, το σπηλαιοβάραθρο της Τρύπης, ως τόπος θανάτου και ως φυσική καταβόθρα που διοχετεύει, υπόγεια, νερά του Ταΰγετου προς τη γειτονική Λαγκάδα και την κοιλάδα του Ευρώτα, θα μπορούσε να συνδέεται και με την κεντρική ιδέα της ελληνικής αρχαιότητας για τον θάνατο και την κάθοδο στον Άδη. Καθώς συνέβαινε σε περιπτώσεις με ανάλογη φυσική διαμόρφωση και νεκρικές παραδόσεις, όπως η Αχερουσία λίμνη, το σπήλαιο του Κάψια Μαντινείας και η σπηλιά του Άδη στο Ταίναρο.
[…] Ακόμη, σύμφωνα με μια διαδεδομένη –στην αρχαιότητα– αντίληψη, η καταδίκη κατακρήμνισης ζωντανών ανθρώπων σε βάραθρο, όπως αυτό του Καιάδα, συνδεόταν από την αρχαιότητα με την ηθική και ταυτόχρονα λυτρωτική για τους ανθρώπους εκχώρηση της μοίρας και της ζωής του καταδικασμένου στα χέρια των θεών, όπως συνέβη με τη διάσωση του Μεσσήνιου ήρωα Αριστομένη και τη μυθιστορηματική του έξοδο από τον Καιάδα.

[...] Ενώ τα πιο σημαντικά στοιχεία της «παιδευτικής» λειτουργίας του Καιάδα ήταν η ανυπέρβλητη φυσική ομορφιά του τοπίου που τον περιβάλλει και ο πολυσήμαντος και ανεπίστρεπτος «δρόμος» της αργής και ανηφορικής πορείας από τη Σπάρτη προς τον τόπο της θανατικής εκτέλεσης. Ένας δρόμος επώδυνης ανάκλησης της μνήμης, λυτρωτικής αφαίρεσης και φιλοσοφικής ενατένισης των πεπραγμένων του σύντομου ανθρώπινου βίου. Μια νοητική περιπλάνηση στον χώρο και τον χρόνο, αποχαιρετιστήρια, ηρωική και πένθιμη. Όπως το κυνηγητό του άμοιρου Έκτορα από τον αδυσώπητο Αχιλλέα, γύρω από τα τείχη της Τροίας και κάτω από τα εναγώνια βλέμματα των οικείων του. Καταδικασμένου κι αφημένου αβοήθητου απ’ τους θεούς και τους ανθρώπους.
[...] Σε ό,τι αφορά τα ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία της διαμόρφωσης του σπηλαιοβαράθρου του Καιάδα, που αξίζει να επισημανθούν είναι:

α) η σημερινή εντυπωσιακή του είσοδος,

β) η εσοχή Α, διανοιγμένη δίκην καμινάδας στο κατακόρυφο δυτικό τοίχωμα του σπηλαιοβαράθρου, που φαίνεται πως επέτρεπε την αναρρίχηση των καταδικασμένων που ανέλπιστα διατηρούσαν τις αισθήσεις τους, μετά τη μοιραία πτώση τους στο σπηλαιοβάρθρο,

γ) η επιβλητική κατακόρυφη διάνοιξη του «πηγαδιού» στο εσώτερο και πιο σκοτεινό σημείο του σπηλαίου, πλαισιωμένου από το μοιραίο αρμόνιο του θανάτου,

δ) η σπηλαιώδης εσοχή Β στο βαθύτερο σημείο της κατακρήμνισης των μελλοθανάτων, ως χώρος καταφυγής των σοβαρά τραυματισμένων,

και τέλος ε) η φυσική του καταβόθρα, στα έγκατα του σπηλαιοβαράθρου, ως υπόγεια διαφυγή καρστικών υδάτων, γεωλογικών επιχώσεων και ανθρώπινων οστών.

 Με βάση το συνολικό επιφανειακό ανθρώπινο σκελετικό υλικό, που έχει συγκεντρωθεί μέχρι σήμερα από το σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα, έχει βεβαιωθεί η παρουσία ενός ελάχιστου αριθμού σαράντα έξι ατόμων. Γεγονός που έμμεσα παραπέμπει στην ιστορική αναφορά της σύλληψης και εκτέλεσης του Αριστομένη και των συντρόφων του, στο σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα. Επίσης, έχει βεβαιωθεί η αναγνώριση σε αυτό το υλικό η παρουσία, κυρίως, ανδρών βιολογικής ηλικίας 18 έως 35 ετών, περιορισμένου αριθμού ατόμων ηλικίας μεγαλύτερης των 35 ετών, καθώς και δύο ή τριών ατόμων εφηβικής ηλικίας, μεταξύ 12 και 17 ετών. 

Συνέντευξη του Θεόδωρου Πίτσιου στον Μηνά Παπαγεωργίου. Ένα μέρος της δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Forbidden History» και ολόκληρη στο metafysiko.gr.

---