Επίθετα θεών και ηρώων στην «Ιλιάδα»

Ο  αρχηγέτης της επικής ποίησης, διδάσκαλος της αρχαιότητας αλλά και του νεότερου κόσμου, συνέθεσε χρονολογικά πρώτα την Ιλιάδα. Με βαθύτατη ανθρωπιά περιγράφει τις τρομερές συγκρούσεις των δύο στρατών –Αχαιών και Τρώων–, εκφράζοντας το ανθρώπινο ιδεώδες, με την προβολή της αρετής τού ήρωα και της αγάπης για τη διάκριση. Η βιαιότητα των μαχών εναλλάσσεται με εκλεπτυσμένη εθιμοτυπία φιλοξενίας, τρυφερότητα στη συμπεριφορά, σεβασμό για τους γέροντες και αγάπη για τα παιδιά. Το έπος δεν παραλείπει να τονίσει την παρουσία των θεών σε κάθε έκφανση της ζωής των ανθρώπων ή να καταδείξει την εξουσία που ασκούν οι θεοί πάνω στους ανθρώπους. Οι θεοί της Ιλιάδας ενδιαφέρονται  απλώς για τη διατήρηση της φυσικής τάξης και της ηρωικής ευπρέπειας, εν αντιθέσει με την Οδύσσεια όπου όλο το βάρος δίνεται στη συνολική δικαιοσύνη.

Είμαστε από αυτούς που επιμένουν ότι δεν μας χωρίζει ούτε διαφορετική γλώσσα από τον Όμηρο, ούτε υπάρχει τόση πολλή πια δυσκολία να καταλάβουμε τη γλώσσα αυτή που μερικές φορές δεν χρειάζεται καν μετάφραση. Λίγο να την προσέξουμε, εύκολα μας προδίδει ότι πολλές ομηρικές λέξεις έχουν διασωθεί και παρελαύνουν στο πέρασμα των χρόνων έως τις μέρες μας στην παραγωγή των λέξεων και κυρίως στα σύνθετα. Δεν μας χωρίζουν θάλασσες, ας πούμε, από τα υπέροχα επίθετα του Ομήρου στην Ιλιάδα για τη θάλασσα (ίδια λέξη) την πολυφλοίσβοιο, την ηχήεσσα, την πολυκύματη.

Εδώ θα κάνουμε έναν πολύ μικρό περίπατο να δούμε πώς εισδύει η ποιητική του γλώσσα στα επίθετα των θεών (μια μικρή αλίευση), ενώ ταυτόχρονα  μας προσδιορίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους –τις περισσότερες φορές στερεότυπα, χάριν της διαμόρφωσης του μέτρου και της απομνημόνευσης– δίνοντάς μας θαυμαστά δείγματα εικονοποιίας και ποιητικής δεινότητας.

Ζευς, μητίεις =συνετός (μητιάω=μελετώ, σκέπτομαι), αιγιόχοιος=που φέρει αιγίδα (ασπίδα), υψιβρεμέτης=που βροντάει στα ψηλά, ευρύωψ Κρονίδης=ο γιος του Κρόνου που φθάνει μακριά το βλέμμα του, υπερμενέας=πανίσχυρος, αστεροπητής=που αστροπελέκια ρίχνει, νεφεληγερέτης=που τις νεφέλες συγκεντρώνει, αγκυλομήτις=που μηχανεύεται με δόλο, κύδιστος=δοξασμένος, κελαινεφής=με μαύρα σύννεφα, τερπικέραυνος=που τον τέρπουν οι κεραυνοί, αινότατος=τρομερότατος , υψίζυγος=που έχει τον θρόνο ψηλά.

Ήρα, βοώπις πότνια=με τα μεγάλα μάτια δέσποινα, λευκώλενος=με τα λευκά μπράτσα, ελικώπις κόρη= με μάτια ευκίνητα, χρυσόθρονος, πρέσβα=σεβάσμια, γλαυκώπις = με μάτια που λαμποκοπούν, πολύβουλος=πανέξυπνη, ερυσίπτολις=προστάτιδα της πόλης.

Απόλλων, εκηβόλος=που από μακριά τοξεύει, λυκιγενής κλυτοτόξος=φωτογεννημένος και περίφημος τοξότης, χρυσαόρος=με το χρυσό σπαθί

Αφροδίτη, φιλομμειδής=που της αρέσει να είναι πάντα χαμογελαστή

Άρης, ανδροφόνοιος, βροτολοιγός=αφανιστής των ανθρώπων, μιαιφόνος=αιματοστάλαχτος σφαγέας, τειχεσιπλήτας=καταστροφέας των τειχών, θούρος=πολεμικός, άατος πολέμοιο=αχόρταγος στη μάχη, θοός=ορμητικός.

Ήφαιστος, κλυτοτέχνης=ξακουστός τεχνίτης.

Λητώ, ηύκομος =με τα ωραία μαλλιά.

Ηώς, ηριγένεια =που γεννιέται τα χαράματα, ροδοδάκτυλος=έχει τριανταφυλλένια δάχτυλα.

Θέτις, αργυρόπεζα=με τα κατάλευκα πόδια.

Ίρις, ποδήνεμος= με πόδια του ανέμου.

Και οι ήρωές του στην Ιλιάδα έχουν τη δική τους επική γοητεία:

Αχιλλεύς, θεοείκελος = έχει ίδια μορφή θεού, δαΐφρων=φρόνιμος, ποδάρκης = που είχε τα πόδια γρήγορα, δίος=θείος (θεϊκός).

Χρυσηίδα, καλλιπάρηος = ομορφοπρόσωπη.

Οδυσσεύς, πολύμητις =πολυμήχανος, Διί μήτιν ατάλαντον=ισότιμος με τον Δία στη σύνεση, πτολίπορθος=αυτός που αφανίζει πόλεις.

Πάτροκλος, διογενής =ευγενικός.

Νέστωρ, ηδυεπής, λιγύς Πυλίων αγορητής, του και από γλώσσης μέλιτος γλυκίων ρέει αυδή=γλυκομίλητος, ευχάριστος ρήτωρ των Πυλίων, που από τη γλώσσα του κυλούσε η φωνή γλυκύτερη από το μέλι.

Μενέλαος, βοήν αγαθός =βροντόφωνος, αριήφιλος=πολεμικός, θεοειδής=θεόμορφος.

Ελένη, τανύπεπλος=μακρόπεπλη, ηυκόμοιος=με ωραία μαλλιά.

Έκτωρ κορυθαίολος=αυτός που φοράει την περικεφαλαία που ανεμίζει το λοφίο της.
TEXNOGRAFIA

---