Το σπαρτιατικό πολίτευμα

Ο ποταμός Ευρώτας

Οι Δωριείς που εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του Ευρώτα επιβλήθηκαν τον 11ο αιώνα π.Χ. δυναμικά μεταβάλλοντας τα προδωρικά φύλα σε δούλους-είλωτες. Η πολιτειακή συγκρότηση των Σπαρτιατών  και ο ιδιόμορφος τρόπος ζωής τους είναι το αποτέλεσμα της επεκτατικής πολιτικής που εφάρμοσαν έναντι των γειτόνων τους. Από το τέλος του 9ου αι. π.Χ. διεύρυναν τα όριά τους προς Βορράν, προσαρτώντας περιοχές της Αρκαδίας, ενώ μέχρι τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. ενσωμάτωσαν προδωρικούς πληθυσμούς των γύρω περιοχών και έπειτα από δύο μακροχρόνιους πολέμους, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., υπέταξαν τα δωρικά φύλα της Μεσσηνίας, που έγιναν επίσης δούλοι-είλωτες.

Στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού κόσμου ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. οι πολίτες, οι βαριά οπλισμένοι πεζοί (στρατιώτες), άρχισαν να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη, μετά την οπλιτική επανάσταση, η οποία έδρασε ως καταλύτης στον δρόμο προς τον εκδημοκρατισμό της πόλης-κράτους στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.

Το γνωστότερο παράδειγμα «κράτους οπλιτών» είναι η Σπάρτη. Προτού ασχοληθούμε με το σπαρτιατικό πολίτευμα, πρέπει να λάβουμε υπόψη τρεις ειδικούς παράγοντες σχετικά με αυτό.

Τη διαίρεση του πληθυσμού σε τρεις κύριες κατηγορίες: 1) τους Σπαρτιάτες, ελεύθερους άνδρες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, που πολεμούσαν ως βαριά οπλισμένοι πεζοί, 2) τους περίοικους, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα (ήταν τεχνίτες και έμποροι και φαίνεται να κατοικούσαν σε παραμεθόριες περιοχές), 3) τους είλωτες, οι οποίοι ήταν δουλοπάροικοι που καλλιεργούσαν τη γη για λογαριασμό των Σπαρτιατών κυρίων τους.

Τον συντηρητικό χαρακτήρα της κοινωνίας των Σπαρτιατών

Τη στρατοκρατία, η οποία έπαιξε σπουδαίο ρόλο τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική. Αφού δεν χρειαζόταν να καλλιεργούν τη γη οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες, ήταν ελεύθεροι να αφοσιωθούν στον πόλεμο και στη στρατιωτική εκπαίδευση και ο στρατός τους ήταν ο πιο θαυμαστός και επίφοβος στην αρχαία Ελλάδα, έχοντας μάλιστα έναν σημαντικό λόγο να βρίσκονται σε μόνιμη στρατιωτική ετοιμότητα εξαιτίας της ανά πάσα στιγμή περίπτωσης επανάστασης του μεγάλου πληθυσμού των ειλώτων. Ήταν ο μόνος τρόπος για να τους κρατήσει η Σπάρτη σε υποταγή με τη χρήση ή την απειλή βίας.

Ας εξετάσουμε τώρα το στρατιωτικό πολίτευμα, που η παράδοση το αποδίδει στη νομοθεσία του Λυκούργου:

Η αρχαία Σπάρτη με φόντο τη σύγχρονη πόλη

Την εκτελεστική εξουσία αποτελούσαν οι δύο βασιλείς (γεγονός που υποδηλώνει περιορισμό της μοναρχικής εξουσίας) που κατείχαν την εξουσία εφ’ όρου ζωής, επικεφαλής του σπαρτιατικού στρατού, και επιλέγονταν πάντα από δύο βασιλικές οικογένειες, τους Αγιάδες και τους Ευρυποντίδες. 
Η συμβουλευτική εξουσία αντιστοιχούσε στη Γερουσία (Συμβούλιο των Γερόντων). Αποτελείτο από 28  ισόβια μέλη (που εκλέγονταν από όσους πολίτες είχαν υπερβεί το 60ό έτος) και τους δύο βασιλείς. Κατείχαν σημαντικές εξουσίες, ειδικά στην απονομή της δικαιοσύνης.

Στην κλασική περίοδο οι σημαντικότεροι αξιωματούχοι ήταν οι πέντε Έφοροι, οι οποίοι εκλέγονταν από τους πολίτες και υπηρετούσαν για ένα έτος, και διαχειρίζονταν όλες τις πλευρές της σπαρτιατικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής επιβλέποντας  ακόμη και τις πράξεις των βασιλέων. Αντιπροσωπεύουν, επομένως, σε σημαντικότερο βαθμό από ό,τι οι βασιλείς, την εκτελεστική εξουσία στο σπαρτιατικό πολίτευμα.

Τέλος, η ανώτατη εξουσία ανήκε στον δάμο, δηλαδή σε όλους τους ενήλικους πολίτες που συναθροίζονταν στη συνέλευση, λαμβάνοντας μεγάλες αποφάσεις για θέματα ειρήνης, πολέμου ή συμμαχίες με ξένες δυνάμεις.

Συνάγεται, έτσι, ότι το σπαρτιατικό πολίτευμα είχε δημοκρατικά στοιχεία, από την άλλη όμως, εφόσον οι Σπαρτιάτες αποτελούσαν ένα μέρος μόνο του πληθυσμού, μπορούμε να το θεωρήσουμε ως ένα κράτος οπλιτών, όπου η ανώτατη εξουσία ανήκε στους βαριά οπλισμένους πεζούς (στρατιώτες).

Το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης

Να τονισθεί ότι οι Σπαρτιάτες εμφάνιζαν πιο αναπτυγμένη από τους άλλους Έλληνες την τάση να υποτάσσονται στις διαταγές των ανωτέρων τους. Έχουμε ως απόδειξη της σπαρτιατικής πειθαρχίας αλλά και του σπαρτιατικού συντηρητισμού, το σύστημα της ψηφοφορίας «διά βοής» στη συνέλευση, σύμφωνα με το οποίο οι αποφάσεις λαμβάνονταν με επευφημίες και η πιο δυνατή ζητωκραυγή έκρινε το υπό συζήτηση θέμα.

Η πόλη-κράτος της Σπάρτης είχε λοιπόν ιδιόμορφη συγκρότηση, η οποία διατηρήθηκε σχεδόν μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Η ιδιομορφία της, όπως προείπαμε, έγκειται στη σπαρτιατική κοινωνία που ήταν δομημένη με καθήκοντα επιφανειακά στρατιωτικά, στην ουσία αστυνόμευσης. Ο στρατός είχε χαρακτήρα αστυνόμευσης ενός εσωτερικού εχθρού και όχι εξωτερικών.  Έτσι, όταν σύρθηκε σε μακροχρόνιους πολέμους, η στρατιωτική δραστηριότητα υποχρέωσε τη σπαρτιατική πολιτεία να δεχθεί στους κόλπους της ανθρώπους που δεν ήταν πολίτες. Με αυτόν τον τρόπο η νίκη της μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο είχε καταστρέψει στο εσωτερικό το υπόδειγμα της στρατιωτικής πολιτείας.

---