Πολύχρυσες Μυκήνες

Η Πύλη των Λεόντων με το ισοδομικό σύστημα
τοιχοποιίας και το ανάγλυφο τρίγωνο των Λεόντων
(περίπου 1250 π.Χ.), πρώτο δείγμα μνημειώδους γλυπτικής
στην Ευρώπη

Έτσι ονόμαζε ο Όμηρος την πόλη που έδωσε στην εκστρατεία της Τροίας τον αρχηγό της, τον Αγαμέμνονα.

Οι Μυκήνες, που κτίστηκαν σε τρεις διαδοχικές φάσεις, περιελάμβαναν το ανάκτορο στο υψηλότερο σημείο της ακρόπολης, την περίφημη Πύλη των Λεόντων, τον ταφικό περίβολο Α, την Περσεία κρήνη, το θρησκευτικό κέντρο και πολλά άλλα κτίσματα. Είχαν συνολική έκταση 30.000 τ.μ. και αποτελούσαν το σημαντικότερο κέντρο του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Φανταζόμαστε μια κοινωνία με εργατικό δυναμικό ικανό να διεκπεραιώσει στα λατομεία, αλλά σε κάθε κτήριο ξεχωριστά, τις εξειδικευμένες εργασίες που απαιτούνταν. Θεωρούμε απαραίτητη επίσης την ύπαρξη κάποιας κεντρικής εξουσίας, που εξασφάλιζε το πλεόνασμα για τη διαβίωση όλων εκείνων που θα ασχολούνταν με τα συγκεκριμένα έργα. Το συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης οδήγησε σε μια περίοδο ευμάρειας και ειρήνης, που δημιούργησε πληθυσμιακή αύξηση και πολιτισμική ομοιογένεια. Οι Μυκηναίοι είχαν εμπορικές σχέσεις, εκτός από τον αιγαιακό χώρο, με πόλεις στα παράλια της Μικράς Ασίας, της Δ. Μεσογείου (Ν. Ιταλία, Σικελία, Σαρδηνία), της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, χωρίς ποτέ να ιδρύσουν αυτοκρατορία.

Ο «Θησαυρός του Ατρέως», θολωτός τάφος,
άρτιας αρχιτεκτονικής

Τέλος, ο περίφημος διάκοσμος της προσόψεως του Θησαυρού του Ατρέα προϋποθέτει μια αναπτυγμένη πολιτισμικά κοινωνία, η οποία αφενός μετέχει όλων των επιτευγμάτων της τέχνης της εποχής, αφετέρου έχει σαφή κοινωνική διαστρωμάτωση, εφόσον επιδεικνύει ιδιαίτερη φροντίδα για ορισμένα ταφικά μνημεία.

Το τέλος της Μεσοελλαδικής περιόδου συμπίπτει με τους λακκοειδείες τάφους των Μυκηνών που ανακαλύφθηκαν κάτω από την Ακρόπολη, σε μικρή απόσταση ο ένας από τον άλλον. Ο Σλήμαν, θαμπωμένος, έφερε στο φως τον ταφικό περίβολο Α, που είναι πολύ μεταγενέστερος του ταφικού περίβολου Β που ανακαλύφθηκε από τον Παπαδημητρίου 75 χρόνια μετά.

Ταφικός Περίβολος Α

Οι θέσεις των τάφων επισημαίνονται με στήλες και μερικές από αυτές φέρουν γλυπτή διακόσμηση. Ο ταφικός περίβολος Β, που βρίσκεται έξω από την οχύρωση, περικλείει 24 λακκοειδείς τάφους, που έχουν είσοδο, νεκρικό θάλαμο με τοίχους από τούβλα ή πέτρες και ταβάνι από ξύλο ή ακόμη και πλάκες. Η προσεκτική μελέτη των σκελετών υποδηλώνει την παρουσία μελών από την ίδια οικογένεια, τα άτομα είναι αρκετά μεγάλου αναστήματος με δόντια σε καλή κατάσταση. Οι γυναίκες δέχονται τις ίδιες φροντίδες με τους άνδρες και ένας παιδικός τάφος είναι εξαιρετικά πολυτελής. Το αρχαιολογικό υλικό αποτελείται από μεγάλο αριθμό αγγείων, κεραμικών και μετάλλινων, ένα νεκρικό προσωπείο από ήλεκτρο, πλήθος όπλων, πάρα πολλά κοσμήματα και στολίδια ενδυμασιών χρυσά, πολύτιμα αντικείμενα από χαλαζία, ελεφαντόδοντο, φαγεντιανή, περιδέραια από κεχριμπάρι,σφραγίδες από ημιπολύτιμες πέτρες. Όλα χρονολογούνται μεταξύ 1650 π.Χ.και 1550 π.Χ..

Μυκηναϊκά εγχειρίδια από τον Ταφικό Περίβολο Α:
Επάνω, πέντε άνδρες με περικεφαλαίες, οπλισμένοι με τόξα
δόρατα και ασπίδες αντιμετωπίζουν ένα επιτιθέμενο
λιοντάρι, ενώ δύο άλλα τρέπονται σε φυγή.
Στη μέση λιοντάρια σε φυσικό τοπίο.
Κάτω, γεωμετρική διακόσμηση
σπειρών και ροδάκων.

Όσο για τον ταφικό περίβολο Α, που ανακάλυψε ο Ερρίκος Σλήμαν, δεν περιέχει παρά μόνο έξι μεγάλους λακκοειδείς τάφους με τα σώματα των νεκρών τοποθετημένα στον άξονα Ανατολής-Δύσης. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά μοιράζονται τους τάφους που έχουν και εδώ χρησιμοποιηθεί πολλές φορές, όπως και στον ταφικό περίβολο Β, αλλά σε μικρότερο χρονικό διάστημα (μεταξύ 1570 π.Χ. και 1500 π.Χ. περίπου, το πολύ τρεις γενεές). Ο πλούτος του υλικού ξεπερνάει συχνά τη φαντασία.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τον τάφο IV που είναι ο πιο εντυπωσιακός.

Ο τάφος IV περιείχε τους σκελετούς πέντε ατόμων, τριών ανδρών και δύο γυναικών. Οι άνδρες φέρουν όλοι νεκρικά προσωπεία από χρυσό, που η τελειότητα της κατασκευής του μας αφήνει έκθαμβους. Τα σώματα ήταν σκεπασμένα με χρυσάφι (περισσότεροι από σαράντα ρόδακες, φύλλα και στολίδια διαφόρων ειδών), πλάι τους δύο στέμματα και οκτώ διαδήματα χρυσά επίσης, δαχτυλίδια και βραχιόλια χρυσά και ασημένια, περίπου τριάντα ξίφη με λαβή από χρυσό, ασήμι, χαλκό, αλάβαστρο και φαγεντιανή, δύο χρυσά ρυτά –τελετουργικά σκεύη χωρίς πόδι– , τρία ασημένια και άλλα δύο σε σχήμα αβγού στρουθοκάμηλου, δόντια αγριόχοιρου που προέρχονται από τις περίφημες μυκηναϊκές περικεφαλαίες που αναφέρονται στην Ιλιάδα.

Στη φωτογραφία επάνω: Χρυσά διαδήματα και περιδέραια.
Κάτω: Χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι έξω από τον Ταφικό
Περίβολο Α. Απεικονίζει θεϊκή μορφή κάτω από ιερό δέντρο
που κρατά μήκωνες, και την πλησιάζουν δύο λατρεύτριες
που της προσφέρουν ίριδες.

Αν και λιγότερο φορτωμένοι, οι άλλοι τάφοι δεν υστερούν σε σύγκριση με τον τάφο IV. Το ωραιότερο χρυσό προσωπείο προέρχεται από τον τάφο V.  Στον τάφο III υπήρχε το σώμα ενός παιδιού, ίσως κοριτσιού, κυριολεκτικά σκεπασμένο με χρυσάφι από το κεφάλι ως τα πόδια, στέμμα, διάδημα, περιδέραια, στολίδια ατομικά, χρυσά σκεύη για κοσμητική χρήση, μεγάλες χρυσές καρφίτσες με κεφαλή από χαλαζία, χρυσό δαχτυλίδι με εγχάρακτη μια αναπαράσταση πάλης άνδρα και λιονταριού.

Από τους τάφους αυτούς η Αρχαιολογία συνάγει κάποια σημαντικά συμπεράσματα. Στους δύο ταφικούς κύκλους παρατηρούμε τη σταδιακή εμφάνιση μιας κοινωνικής τάξης τοπικών «αρχηγών» που η κύρια ενασχόλησή τους είναι ο πόλεμος. Αυτοί οι νέοι αριστοκράτες, σε μια κοινωνία ιεραρχημένη, με τον εντυπωσιακό οπλισμό, σκεπασμένοι από χρυσάφι, αποτελούν αντικείμενο κάποιου είδους λατρείας που εκδηλώνεται στις τελετές του ενταφιασμού τους, ενώ μας υποβάλλει μάλλον στην ιδέα μιας δυναστικής εξουσίας, που τη μοιράζονται πολλές μεγάλες αρχοντικές οικογένειες, παρά ενός απόλυτου μονάρχη, που η ύπαρξή του μέσα στο μυκηναϊκό σύστημα δεν είναι καθόλου εύκολο να διαπιστωθεί. Οι πολλαπλοί τόποι προέλευσης των πολυτελών αντικειμένων που ανακαλύφθηκαν στους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών, αλλά και σε άλλα μυκηναϊκά κέντρα, συνηγορούν αναμφισβήτητα στην ύπαρξη «διεθνών» εμπορικών ανταλλαγών, και η παρουσία τεχνιτών από την Κρήτη μαρτυρεί δεσμούς αρχαιότερους ανάμεσα στις Μυκήνες και στη μεγαλόνησο.

Βλέπουμε, λοιπόν, ένα αναπτυγμένο επίπεδο τέχνης και έναν πλούτο δυσερμήνευτο που είναι προτιμότερο να αναζητηθούν σε διαχρονικά αίτια της ανάπτυξης αυτού του μεγάλου πολιτισμού, όπως δημογραφική άνοδος, εμφάνιση νέων πολιτικών και κοινωνικών δομών και αύξηση των ανταλλαγών.
Πρέπει να σημειωθεί ότι όλα τα ευρήματα από τους τάφους εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 Προσωπίδα «του Αγαμέμνονα» από τον
τάφο V του Ταφικού Κύκλου Α.

Κύμβη από ορεία κρύσταλλο σε σχήμα πάπιας από τον τάφο Ο
του Ταφικού Κύκλου Β, που αποδίδει με μοναδική χάρη την κίνηση
κατά την οποία το πτηνό γυρίζει το κεφάλι προς την ουρά του.

Πηγές:

1. Κλοντ Μοσέ, Επίτομη Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας

2. Προϊστορική και Κλασική Τέχνη

---