Δελφοί - ο «ομφαλός»

Δελφοί. Πανοραμικά, το θέατρο,
ο Ναός του Απόλλωνα και στο βάθος
οι Φαιδριάδες

Η λατρεία στους Δελφούς υπήρχε τουλάχιστον από τους μυκηναϊκούς χρόνους – η «πετρήεσσα Πυθώ», ιερός τόπος μιας θηλυκής θεότητας, Γης ή Αθηνάς, που έδινε χρησμούς με το στόμα μιας προφήτιδας. Τους Δελφούς της μυκηναϊκής εποχής κατέστρεψαν βράχοι που κατέπεσαν μαζί με χώματα κατά το τέλος της Εποχής του Χαλκού.

Οι Δελφοί ακμάζουν πάλι κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. και πρωτομαρτυρείται  η λατρεία του Απόλλωνα, ο οποίος εφόνευσε την Πυθώ, έναν θηλυκό δράκοντα που φύλαγε την προφητική πηγή Κασσοτίδα. Για να καθαρθεί από το μίασμα έφθασε ως την Κοιλάδα των Τεμπών και από εκεί έφερε τη δάφνη με την οποία έκτισε τον πρώτο ναό. Ο Απόλλων έδινε χρησμούς στο ιερό της Γης με το στόμα μιας Πυθίας, που καθόταν δεμένη στο «στόμιο» ενός «χάσματος γης» από το οποίο έβγαινε «πνεύμα». Οι πρώτοι ιερείς του Απόλλωνα ήταν Κρήτες από την Κνωσσό, τους οποίους ύστερα από μια θαλασσινή περιπλάνηση, οδήγησε στην Κίρρα ο θεός, μεταμφιεσμένος σε δελφίνι. Κατά τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. οι αδελφοί Τροφώνιος και Αγαμήδης, γιοι του Εργίνου, γνωστοί και από άλλα έργα τους, έκτισαν τον πρώτο ναό με πελεκημένη πέτρα. Το Μαντείο απέκτησε μεγάλη φήμη, όχι μόνο στον ελληνικό αλλά και σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Πόλεις και ιδιώτες από την Ελλάδα και βάρβαροι μονάρχες έστελναν να πάρουν χρησμό και πρόσφεραν πλούσια δώρα.

Ο Ναός του Απόλλωνα, επιβλητικός, μέσα στην ομίχλη

Αρχικά το μαντείο έδινε χρησμούς μόνο μια φορά τον χρόνο, από τον 6ο αι. π.Χ. και εξής χρησμοδοτούσε την έβδομη ημέρα όλων των μηνών εκτός από τους χειμερινούς που ο Απόλλων πήγαινε στους Υπερβόρειους και άφηνε το ιερό στην εξουσία του Διονύσου. Ο «ομφαλός της γης» έγινε ιερό σύμβολο, και έτσι κάπως δικαιολογείται και ο μύθος ότι ο Ζευς, θέλοντας να βρει το κέντρο της γης, άφησε δύο αετούς να πετάξουν από τις δύο άκρες του κόσμου και αυτοί συναντήθηκαν στους Δελφούς.

Τα πλούτη που συγκέντρωνε το Ιερό των Δελφών προκάλεσαν τον φθόνο της Κίρρας ή Κρίσσας (πόλης-επίνειο) που βρήκε τρόπο να επωφεληθεί επιβάλλοντας τέλος στους περαστικούς προσκυνητές. Αυτό ήταν αφορμή του λεγόμενου Α’ Ιερού Πολέμου (595-586) που διεξήγαν οι Αμφικτύονες, δηλαδή μια θρησκευτική ομοσπονδία από τα όμορα κράτη, ένας θεσμός που υπήρχε σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Οι Αμφικτύονες, μάλιστα, οργάνωναν τους Πυθικούς αγώνες (κάθε τέσσερα χρόνια) κατά τους οποίους υπήρχε εκεχειρία, και διοικούσαν το Ιερό μαζί με την πόλη των Δελφών η οποία είχε ολιγαρχικό πολίτευμα, όριζε την Πυθία, τους δύο ιερείς του Απόλλωνα, δύο «προφήτες» και πέντε «οσίους», και εισέπρατε το τίμημα της μαντείας.

Η Θόλος (380 π.Χ.). Κυκλικό οικοδόμημα δωρικού ρυθμού,
από το ιερό της Αθηνάς Προναίας, που ονομαζόταν έτσι
επειδή ήταν για τον επισκέπτη
 προ του Ναού του Απόλλωνα.

Αποτέλεσμα του Α’ Ιερού Πολέμου, η καταστροφή της Κίρρας το 590 π.Χ. Ο ναός, που κάηκε το 548 π.Χ. ανοικοδομήθηκε με πανελλήνιες εισφορές  μέχρι το 510, το 514 όμως ανέλαβαν την αποπεράτωσή του οι εξόριστοι από τον Πεισίστρατο ευγενείς Αθηναίοι Αλκμενωνίδες. Ο νέος ναός καταστράφηκε από καταπεσόντες βράχους περί το 372 π.Χ. και πάλι ανοικοδομήθηκε από αμφικτυονική επιτροπεία ναοποιών, διά πανελλήνιων εισφορών και διά της πολεμικής αποζημίωσης που αναγκάσθηκαν να καταβάλουν οι Φωκείς, επειδή είχαν καταλάβει ασεβώς το μαντείο και διαρπάσσει τους θησαυρούς του κατά τον Γ’ Ιερό Πόλεμο (356 πΧ.-346 π.Χ.).

Εν τω μεταξύ το 339 π.Χ. ο Φίλιππος, βασιλιάς της Μακεδονίας, έδωσε εντολή στους αμφικτύονες να καταστρέψουν την Άμφισσα, η οποία τόλμησε να καλλιεργήσει το καθιερωμένο Κρισαίο πεδίο, και αφού κέρδισε στη μάχη της Χαιρωνείας και υπέταξε την Ελλάδα, πήρε και την υπεροχή στην Αμφικτυονία κατά τον Δ' Ιερό Πόλεμο.

Η Κασταλία Κρήνη, που, δυστυχώς,

δεν είναι πλέον επισκέψιμη λόγω

κατολισθήσεων. Το νερό αναβλύζει

στη βάση του βράχου της Υάμπειας

και τα στόμια της κρήνης πιθανώς

στολίζονταν με λεοντοκεφαλές

ή κεφάλια γοργόνας. Με το νερό της

ράντιζαν τον ναό του Απόλλωνα και

στην πηγή πήγαιναν να καθαρθούν

οι ιερείς, οι άλλοι θεράποντες

και οι προσκυνητές του ιερού.

Ο θησαυρός των Αθηναίων.

Κατασκευάσθηκε μετά τη Μάχη

του Μαραθώνα, τη μεγαλειώδη

νίκη των Ελλήνων, για να στεγάσει

τα πολύτιμα αφιερώματά
τους.

 Στη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας ο Σύλλας αφαίρεσε πολλά πολύτιμα αναθήματα και ο Νέρωνας απήγαγε 500 αγάλματα από τους Δελφούς, ενώ κατά τα πρώτα βυζαντινά χρόνια πολλά καλλιτεχνήματα απήχθησαν στην Κωνσταντινούπολη, μέχρις ότου ο Θεοδόσιος Α’  περί το 394 π.Χ. διά διατάγματος απαγόρευσε την αρχαία λατρεία. Επί μακρούς αιώνες παρέμεναν τα ερείπια καλυμμένα κάτω από το έδαφος, όπου εξαπλωνόταν το παλαιό χωριό Καστρί, μέχρι την ανασκαφή της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1892), η οποία με δαπάνη 250.000 χρυσών δραχμών, βοηθούσης και της ελληνικής κυβέρνησης με 60.000, αγοράσθηκε το χωριό Καστρί, κατεδαφίσθηκε και κτίσθηκε πάλι σε θέση πανοραμική δυτικότερα, οι σημερινοί Δελφοί. Ύστερα από αυτό, ήρθε στο φως το ένα μετά το άλλο τα μνημεία και τα κτήρια, προκαλώντας την έκπληξη και το ακόρεστο ενδιαφέρον του απανταχού επιστημονικού κόσμου, ως το 1903 όταν έληξε η ανασκαφή.

Ο εκτεταμένος  αρχαιολογικός χώρος των Δελφών χωρίζεται από το ρέμα της Κασταλίας στα δύο: προς Ανατολάς είναι το Ιερό της Αθηνάς Προναίας, το Γυμνάσιο, το ανατολικό νεκροταφείο κ.λπ. Προς Δυσμάς της Κασταλίας είναι το τέμενος του Απόλλωνα, το Στάδιο, ερείπια της πόλης με το δυτικό νεκροταφείο κ.λπ.
Μ.Μ.

---