Η γυναίκα απαραίτητη στην αρχαία ελληνική θρησκεία

Η «Σκεπτομένη Αθηνά», αναθηματικό
μαρμάρινο  ανάγλυφο από την Ακρόπολη
(470-460 π.Χ.).  Η θεά μπήγει την αιχμή
του δόρατος στα ριζά στήλης.

Αν και μας είναι γνωστό, και ειδικά για την Αθήνα που διαθέτουμε περισσότερα στοιχεία, ότι ο ρόλος της γυναίκας στην αρχαιότητα περιοριζόταν μέσα στον οίκο και στην οικογένεια, οι γυναίκες συνέβαλλαν σημαντικά στη δημόσια ζωή μέσω της θρησκείας.

Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι οι θεές στην αρχαία Ελλάδα υπηρετούνταν από γυναίκες διακόνισσες, επικεφαλής των οποίων ήταν η ιέρεια, με το αξίωμα συχνά ισόβιο. Το πρώτιστο καθήκον της ιέρειας ήταν η επίβλεψη αλλά και ολόκληρη η εποπτεία των λατρευτικών τελετών, προσευχών και προσφορών. Ταυτόχρονα προστάτευε και ήλεγχε τον βωμό, τον ναό και όλη την περιουσία της θεάς με τον πιο ευσυνείδητο και σχολαστικό τρόπο, ώστε να μην προκαλέσει τον θυμό της τιμώμενης θεότητας. Από τον Όμηρο ακόμη μας παραδίδεται (Ιλιάδα Ζ 296-300) ότι μόνο η ιέρεια μπορούσε να ανοίξει τον ναό ή το άβατο του ναού, το άδυτο, ενώ όλες οι τελετουργικές πράξεις πραγματοποιούνταν μόνο υπό την παρουσία της.

Αναθηματικό ανάγλυφο ύψους 2.20 μ.
 από την Ελευσίνα. Δεξιά η Κόρη (Περσεφόνη)
 με δάδα και αριστερά η θεά Δήμητρα
παραδίδει στον Τριπτόλεμο τα στάχυα
 για να διδάξει στον κόσμο
την καλλιέργεια του σιταριού.

Στην Αθήνα οι δύο πιο σημαντικές ιέρειες ήταν της Αθηνάς της Πολιάδος (στην Ακρόπολη), προστάτιδας της πόλης, και της Δήμητρας και της Κόρης στην Ελευσίνα. Αυτές οι ιέρειες ασκούσαν εξουσία με πλήρη ανεξαρτησία και ήταν σημαίνοντα πρόσωπα της αθηναϊκής κοινωνίας, καταγόμενα από αριστοκρατική οικογένεια.

Τα παραδείγματα ουκ ολίγα για τη θέση των ιερειών:

Μια ιέρεια της Αθηνάς στην πόλη των Αθηνών απαγόρευσε στον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη να εισέλθει στον ναό. Επίσης, μια ιέρεια της Ελευσίνας δεν υπάκουσε στη διαταγή του αθηναϊκού λαού να αναθεματίσει αυτούς που είχαν καταδικαστεί για τη διακωμώδηση των Ελευσινίων Μυστηρίων (είχε κατηγορηθεί και ο Μιλτιάδης).

Στη Δωδώνη, στον ναό της Ήρας στο Άργος, όπως και σε άλλα μέρη του ελληνικού κόσμου, οι ιέρειες έχαιραν μεγάλου θαυμασμού και τα ονόματά τους καταγράφονταν ως και πίσω στους μυθικούς χρόνους, ενώ αγάλματά τους στήνονταν στον περίβολο του ναού.

Ωστόσο ο ρόλος της γυναίκας στη θρησκεία δεν σταματά εδώ, αντιθέτως αρχίζει από την ηλικία των 7 ετών.

Ο ναός της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα

Τέσσερα κορίτσια 7 ετών, ύστερα από διαμονή ενός χρόνου στην Ακρόπολη των Αθηνών, έπρεπε να κατεβαίνουν τη νύχτα, στην εορτή των Αρρηφορίων, από το ιερό της Αθηνάς στο ιερό της Αφροδίτης, χωρίς να γνωρίζουμε άλλες λεπτομέρειες για το τελετουργικό. Στην ηλικία των 10 ετών τα κορίτσια μπορούσαν να αλέθουν ιερό κριθάρι για προσφορές των αλφίτων (κριθάλευρα) στην Αθήνα. Κατόπιν μπορούσαν να υπηρετήσουν ως μικρές άρκτοι στο ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, φορώντας τον κροκωτό, ένα βαθυκίτρινο πέπλο βαμμένο με το φυτό κρόκο. Τέλος, εκατό διακεκριμένες παρθένες, οι κανηφόροι, μετέφεραν σε πομπή ιερά καλάθια προς το ιερό της Αθηνάς της Πολιάδος.

Αγγείο με αναπαράσταση
αρματοδρομιών

Οι ενήλικες γυναίκες επιτελούσαν πολλά θρησκευτικά καθήκοντα, όπως η ύφανση του νέου πέπλου του αγάλματος της Αθηνάς στην Αθήνα, στο οποίο συμμετείχαν άνω των εκατό και λέγονταν Εργαστίναι. Επιπλέον όλες οι σύζυγοι πολιτών ελάμβαναν μέρος σε όλες τις θρησκευτικές λατρείες, όπως η γιορτή των Θεσμοφορίων, λατρεία της θεάς Δήμητρας, όπου αποκλείονταν αυστηρά οι άντρες, όπως και από άλλες αρχαίες λατρείες γονιμότητας.

Η βάση του βάθρου, με  χαραγμένη επιγραφή
που διακρίνεται, στο οποίο ήταν τοποθετημένο
το άγαλμα της Κυνίσκας, στον ναό
του Διός στην αρχαία Ολυμπία.

Τοιουτοτρόπως συμπεραίνουμε ότι στην πόλη των Αθηνών ο ρόλος της γυναίκας στη δημόσια ζωή ήταν περιορισμένος ουσιαστικά στη θρησκεία, χωρίς ακόμη να μπορεί να κάνει καμία νόμιμη συναλλαγή ή να έχει ατομική ιδιωτική περιουσία. Σε άλλα μέρη όμως του ελληνικού κόσμου μπορούσαν να κατέχουν, και μερικές μάλιστα ήταν πλούσιες. Έχουμε το παράδειγμα της Κυνίσκας από τη Σπάρτη, κόρης του Αρχίδαμου και αδελφής του Αγησίλαου,  που είχε ηρωοποιηθεί στον τόπο της, και ήταν τόσο πλούσια που μπορούσε να εκτρέφει και να εκπαιδεύει άλογα. Συμμετείχε μάλιστα με το δικό της όνομα στις αρματοδρομίες της Ολυμπίας και είχε κερδίσει δύο φορές.

---