Νικόλαος Γύζης - Ο ακαδημαϊσμός και τα βήματα μπροστά

(Σκλαβοχώρι Τήνου 1842 - Μόναχο 1901).
Προσωπικότητα που δέσποσε μαζί με τον Νικηφόρο Λύτρα στην ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα και εκπροσωπούσε τη ρομαντική αισθητική του κλασικισμού. Ο Γύζης είναι ο καλλιτέχνης που παρέμεινε σχεδόν σε όλη του τη ζωή στο Μόναχο και μάλιστα δίδαξε στην Ακαδημία.
Η Βασιλική Ακαδημία των Εικαστικών Τεχνών του Μονάχου υπήρξε ο πόλος έλξης μιας σειράς Ελλήνων καλλιτεχνών και ένα μεγάλο μέρος της κλήθηκε να επανδρώσει ως διδακτικό προσωπικό το Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας. Η επιλογή του Μονάχου δεν ήταν καθόλου τυχαία αφού υπήρχαν οι προφανείς σχέσεις με τη Βαυαρία, και ενισχύονταν από τον Λουδοβίκο Α’, τον πατέρα του Όθωνα.

Παιδικοί αρραβώνες

Ο Γύζης εντάχθηκε με σχεδόν απόλυτο τρόπο στη βαυαρική κοινωνία και ακολούθησε την τεχνοτροπική ακαμψία του ακαδημαϊσμού, όντας από τους πιο ταλαντούχους εκπροσώπους της Σχολής. Τα έργα του της πρώτης περιόδου κινούνται γενικά μέσα στο κυρίαρχο κλίμα του ακαδημαϊσμού, ωστόσο η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του Γύζη αρχίζει να αποστασιοποιείται αισθητά από την ψυχρή και μάλλον άψυχη σοβαρότητα της τεχνοτροπίας αυτής.

Η δεύτερη περίοδος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας συνδέεται άμεσα με το ταξίδι του στην Ελλάδα και στην Ανατολή, από όπου άντλησε νέα έμπνευση και θεματογραφία και έστρεψε την τέχνη του στην ηθογραφία.
Διακρίθηκε με την ηθογραφική αποτύπωση σκηνών του παραδοσιακού βίου, απηχώντας τις ανάλογες συνθήκες της αστικής κοινωνίας της απελευθερωμένης Ελλάδας. Αποδύεται σε ρηξικέλευθες χρωματικές αναζητήσεις, ενθαρρυμένος και από τη διδασκαλία του Καρλ φον Πιλότυ, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Ακαδημίας και καλλιεργούσε τον καλλιτεχνικό ανθρωποκεντρισμό μέσω ενός χρωματικού ιδιώματος με προβολή των «ρεαλιστικών» χαρακτηριστικών.

Στο έργο του ο Ανατολίτης με το τσιμπούκι, ο ακαδημαϊσμός του ενσαρκώνει καλλιτεχνικά την υπεροπτική ευρωπαϊκή αντίληψη του 19ου αιώνα σε σχέση με τις χώρες της Ανατολής. Η Ανατολή και οι άνθρωποί της δεν προσεγγίζονται με την αμεσότητα κάποιου που τον συνδέουν βιωματικές εμπειρίες ή καταβολές αλλά με βάση μια κατασκευασμένη εικόνα εξ αποστάσεως που έχει διαμορφώσει η Ευρώπη για την Ανατολή. Κυριαρχεί δηλαδή ένας «οριενταλισμός», και η οπτική τού φιλήδονα, νωχελικού, πονηρού και οκνηρού Ανατολίτη αποτυπώνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα έργα του με ανάλογο θέμα.

Όπως προαναφέρθηκε, ο Γύζης κατέληξε σε μια προσωπική ποιητική τέχνη, και παραδειγματικά θα αναφέρουμε το έργο του με τίτλο Ιδού ο Νυμφίος, το οποίο φιλοτεχνεί στην εκπνοή του αιώνα, επειδή πράγματι είναι χαρακτηριστικός. Ο τολμηρός χρωματικός χαρακτήρας της σύνθεσης πρέπει να συσχετισθεί με τις διάφορες εκδοχές του καλλιτεχνικού κινήματος του Συμβολισμού που ανθούν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Το Μόναχο δεν είναι πια η μοναδική ακτινοβόλος καλλιτεχνική μητρόπολη. Για τους συμβολιστές η επιφάνεια του έργου γίνεται αντιληπτή ως το τελευταίο καταφύγιο του ανθρώπου μπροστά στις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει η βιομηχανική ανάπτυξη. Το χρώμα αποκτά μια πνευματοποιημένη, μυστικιστική συμβολική διάσταση.

Τα έργα του εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη (Αθήνα) και στις Πινακοθήκες του Μονάχου και της Δρέσδης. Ιδού ορισμένα αντιπροσωπευτικά και ένα βίντεο όλων των περιόδων της τεχνοτροπίας του:

Γιάντες

Αγόρι με κεράσια

Καπουτσίνος

Ο κουρέας

Κορίτσι που παίζει

Το σκλαβοπάζαρο

Νύμφη και Έρως

Η αράχνη

Εαρινή συμφωνία

Ένα ταξίδι στην τέχνη του Γύζη

---