Περί πολιτικής - Σωκράτης

Οι μαρτυρίες που διαθέτουμε για την πολιτική θεωρία –άλλη μια ελληνική εφεύρεση, εκτός από την ίδια την πολιτική– χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα π.Χ., όταν οι Έλληνες άρχισαν να συζητούν για το ιδανικό κράτος και να ταξινομούν τα πολιτεύματα της εποχής τους. Ένα από τα πρώτα συμπεράσματά τους ήταν ότι το μεικτό πολίτευμα είναι το καλύτερο, με σημαντικότερους θεωρητικούς τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.

Ξεκινώντας με τον Σωκράτη θα πρέπει να αναφέρουμε οπωσδήποτε τους σοφιστές (Πρωταγόρας, Γοργίας κ.ά.), μια λέξη που μεταφράζεται μερικές φορές ως «καθηγητές», επειδή οι σοφιστές δίδασκαν έναντι αμοιβής ρητορική, φιλοσοφία, ιστορία, γεωγραφία, μαθηματικά κ.ά., λέγοντας οπωσδήποτε με βεβαιότητα ότι η πολιτική θεωρία ήταν από κύρια ενδιαφέροντά τους. Οι σοφιστές αναγνώριζαν στο άτομο το δικαίωμα να αμφισβητεί την αντικειμενικότητα των πραγμάτων (το περίφημο απόφθεγμα του Πρωταγόρα πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος). Δυστυχώς, λεπτομέρειες από τη διδασκαλία τους δεν έχουν διασωθεί.
Ένα παρόμοιο πρόβλημα συναντούμε στην προσπάθειά μας να γνωρίσουμε τις ιδέες και τις θεωρίες του Σωκράτη (460-399), όντας πιο σοβαρό φυσικά επειδή ο φιλόσοφος αυτός είναι τόσο σημαντικός. Ό,τι γνωρίζουμε για τις ιδέες του είναι από τα συγγράμματα του μαθητή του, που είναι ο κύριος ομιλητής στους περισσότερους διαλόγους του, γι’ αυτό και οι γνώσεις μας για τις καθαρά σωκρατικές ιδέες είναι αρκετά περιορισμένες και γενικές.
Το σίγουρο όμως είναι ότι ο Σωκράτης επέκρινε αυστηρά το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα της εποχής του. Τόνιζε ότι όταν οι άνθρωποι θέλουν να επιδιορθώσουν τα παπούτσια τους πηγαίνουν σε ένα μπαλωματή, τον ειδικό, ενώ όταν ταξιδεύουν με το πλοίο, έχουν την απαίτηση να είναι κυβερνήτης ένας επιδέξιος και έμπειρος ναυτικός• παρ’ όλα αυτά επιτρέπουν για τα πολιτικά ζητήματα, που είναι τα πιο σημαντικά από όλα, να αποφασίζουν οι οποιοιδήποτε, όποιες και αν είναι οι γνώσεις και τα προσόντα τους. Αυτή ήταν η άποψη του Σωκράτη για τις εκλογές με κλήρο, αλλά και για τις πολιτικές αποφάσεις που έπαιρνε η συνέλευση του δήμου, όπου όλοι οι πολίτες είχαν ισοδύναμη ψήφο, ακόμη και αν οι φυσικές τους ικανότητες και η παιδεία τους ήταν άνισες.

Ωστόσο, η σημαντικότερη συμβολή του Σωκράτη στον τομέα της πολιτικής θεωρίας ήταν ο ισχυρισμός του ότι η πολιτική είναι μέρος της ηθικής.

Η αρχαία αγορά της Αθήνας μια ανοιξιάτικη ημέρα
Τώρα την επισκέπτονται μόνο τουρίστες, τότε συνωθούνταν οι φιλόσοφοι
και οι μαθητές τους

Ο Σωκράτης πίστευε ότι η φιλοσοφία πρέπει να ενδιαφέρεται για τον ορθό τρόπο ζωής, για θέματα όπως αυτό του ύψιστου αγαθού στο οποίο πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος και, κατά την άποψή του, η επιλογή μιας πολιτικής δομής ήταν, πάνω από όλα, μια ηθική επιλογή. Μια δίκαιη κοινωνία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για μια δίκαιη ζωή. Ο Πλάτωνας τον παρουσιάζει να αντιτάσσεται στις κυνικές και ιδιοτελείς θεωρίες των σοφιστών, σύμφωνα με τις οποίες οι πολιτικοί πρέπει να αποβλέπουν στον πλούτο και στην προσωπική τους δύναμη. Για τον Σωκράτη στόχος της πολιτικής θα έπρεπε να είναι η καλή και ενάρετη ζωή των πολιτών, και αυτή η άποψη επηρέασε όλη τη μετέπειτα πολιτική θεωρία, σε σημείο που στο εξής η πολιτική θεωρείτο μέρος της ηθικής.
Πηγή: Εισαγωγή στον Ελληνικό πολιτισμό, Θεωρία της πολιτικής, τόμος Β'

Μαρίνα Αθ. Μαραγκού

---