Πλάτωνας - Η πολιτική θεωρία του

Το ιδανικό κράτος
Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του περιγράφει παραστατικά το ιδανικό κατ’ αυτόν πολίτευμα.
Ειδικότερα, σε ένα ευφυέστατο απόσπασμα απορρίπτει τα ήδη γνωστά τέσσερα πολιτεύματα, τα οποία θεωρεί κατώτερα από αυτό που προτείνει.
Τα πολιτεύματα αυτά ήταν:
α) το τιμοκρατικό ή τιμαρχικό
Έτσι ονομάζει ο Πλάτωνας τα πολιτεύματα της Σπάρτης και της Κρήτης, θεωρώντας ότι κυβερνώνταν με βάση το εισόδημα. Ένα κράμα καλού κακού, όπου επικρατεί η επιθυμία για υπεροχή και η επιδίωξη προσωπικής τιμής. Επικροτεί μεν τον διαχωρισμό των τάξεων αλλά κατηγορεί τα κράτη αυτά γιατί δεν ασχολούνταν με την καλλιέργεια του πνεύματος και, το χειρότερο, ότι οι πολίτες τους είναι τελικά φιλάργυροι και συσσωρεύουν τον πλούτο.

β) το ολιγαρχικό, δηλαδή η εξουσία των πλουσίων
Σε αυτό το πολίτευμα ο φιλόσοφος δεν αναφέρει καμία αρετή αλλά μόνο ελαττώματα: Χαρίζει πολιτική εξουσία όχι με βάση την πραγματική αξία του ατόμου, αλλά με βάση τον πλούτο του, διαιρώντας την κοινωνία σε πλούσιους και φτωχούς. Μια άνιση κατανομή που δημιουργεί επαίτες και εγκληματίες.
γ) το δημοκρατικό
Στα προτερήματα: παρέχει πολιτική ελευθερία, ατομική ελευθερία και ελευθερία του λόγου. Συνοπτικά όμως ο Πλάτωνας θεωρεί ότι η δημοκρατία είναι μια ευχάριστη μορφή αναρχίας, με αρκετή ποικιλία, που επιβάλλει μια περίεργη ισότητα• αυτοί που συνεισφέρουν λίγο στο κράτος και αυτοί που συνεισφέρουν πολύ θεωρούνται ίσοι. (Εδώ μην ξεχνούμε, έχει και έναν προσωπικό λόγο, με δημοκρατικό πολίτευμα ο αγαπημένος του δάσκαλος καταδικάσθηκε σε θάνατο και υποχρεώθηκε να πιει το κώνειο).

δ) το (δεσποτικό) τυραννικό
Το χειρότερο κατά Πλάτωνα. Η εξουσία ενός απόλυτου δυνάστη που κυβερνά με τη βία και χρειάζεται ισχυρή ξένη σωματοφυλακή. Προσπαθεί να απαλλαγεί από τους ανεξάρτητους ανθρώπους όντας καχύποπτος, ενώ καταναλώνει τους θησαυρούς του κράτους, επιβάλλοντας ταυτόχρονα σκληρούς φόρους στους πολίτες που τους καταντάει έτσι δούλους.

Η Ακαδήμεια, προάστιο της αρχαίας Αθήνας, όπου
ίδρυσε ο Πλάτωνας την ομώνυμη φιλολογική σχολή του, η οποία
λειτούργησε από το 387 ή το 366-65 π.Χ.ως το οριστικό
κλείσιμό της από τον Ιουστινιανό το 529

Το ιδανικό κράτος για τον κορυφαίο φιλόσοφο συνάγεται στην αρχή του καταμερισμού της εργασίας. Το αποτελεσματικότερο και το καλύτερο για την κοινωνία είναι να εκτελεί ο κάθε άνθρωπος το έργο για το οποίο είναι ο πιο κατάλληλος. Έτσι η κοινωνία θα έπρεπε να έχει μια παραγωγική τάξη (γεωργούς, τεχνίτες, κ.ο.κ.), μαζί με αυτούς που παρέχουν υπηρεσίες (καταστηματάρχες, εμπόρους, ναυτικούς, κ.ο.κ.), που πρέπει να διαθέτουν ειδικές γνώσεις στα επαγγέλματά τους.
Μια ξεχωριστή τάξη ειδικευμένων στρατιωτών, οι φύλακες, πρέπει να υπάρχουν και να είναι αφοσιωμένοι στον πόλεμο και στη στρατιωτική εκπαίδευση, στρατολογούμενοι από τα παιδιά με τα περισσότερα προσόντα. Τους απαγορεύεται η ατομική ιδιοκτησία ώστε να μην παραμελούν τα καθήκοντά τους και επιδιώκουν εγωιστικά τον πλούτο. Τους απαγορεύεται η δημιουργία οικογένειας, με δυνατότητα γυναικών από κοινού. Στους φύλακες υπάρχει ισότητα ανδρών και γυναικών, μια εξαιρετικά ριζοσπαστική πρόταση για την αρχαία ελληνική κοινωνία. Οι σχέσεις φυσικά μεταξύ των θα τελείται υπό αυστηρό έλεγχο.

Ποιος θα ελέγχει και θα παίρνει τις αποφάσεις σε μια τέτοια κοινωνία; Ο Πλάτωνας αποφασίζει ότι οι μόνοι άνθρωποι που μπορούν να είναι κατάλληλοι, ύστερα από πολυετή εκπαίδευση και τα απαραίτητα προσόντα, ήταν οι φιλόσοφοι. Η τρίτη, λοιπόν, τάξη, η άρχουσα, οι άρχοντες, ονομάστηκαν από τους μελετητές βασιλείς-φιλόσοφοι.
Το ιδανικό κράτος του Πλάτωνα δέχτηκε πολύ έντονη κριτική, επειδή θεωρήθηκε ότι το υποτιθέμενο καλό του κοινωνικού συνόλου τοποθετείται πάνω από την ευτυχία του ατόμου, και ότι λαμβάνοντας οι άρχοντες απόλυτη εξουσία κινδυνεύουν να διαφθαρούν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στους μετέπειτα Νόμους του φαίνεται να αναγνωρίζονται αυτές οι αδυναμίες από τον ίδιο τον Πλάτωνα. Εδώ, οι συνομιλητές του, με ύφος απαισιόδοξο, αναπτύσσουν νόμους υπερβολικά αυστηρούς για μια νέα πόλη στην Κρήτη. Είναι ένα κράτος για τον Πλάτωνα, δεύτερο μετά το ιδανικό της Πολιτείας, οικοδομημένο με βάση τη δικαιοσύνη και τη λογική, που αναγνώριζε όμως τις αδυναμίες και τις ατέλειες του ανθρώπινου γένους. Η Πολιτεία, όπου αναπτύσσονται πλήρως οι ιδέες του Πλάτωνα για την ιδανική πολιτεία είναι ένα έργο της εποχής της ακμής του, ενώ τους Νόμους τούς έγραψε σε προχωρημένη ηλικία.

---