Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη

Το άγαλμα του Αριστοτέλη
στη γενέτειρά του,
τα Στάγειρα

Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη είναι σαφώς διαφορετική από του Πλάτωνα.
Ο μεγάλος φιλόσοφος ήταν κατά βάση ένας επιστήμονας που αναγνώριζε τη σπουδαιότητα της συλλογής δεδομένων, της ταξινόμησης και της διατύπωσης ορισμών. Για τη μελέτη του περί πολιτικής ανέλυσε και περιέγραψε 158 πολιτεύματα της εποχής του. Από αυτά σώζεται μόνο η Αθηναίων Πολιτεία, που θεωρείται πιθανόν να γράφτηκε όχι από τον ίδιο αλλά από ένα μέλος ή πολλά του Λυκείου, της σχολής του.

Ο Αριστοτέλης κατατάσσει την πολιτική στις «πρακτικές επιστήμες» μαζί με την ηθική, ακολουθώντας τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Πίστευε ότι ο στόχος την πολιτικής ταυτίζεται με τον στόχο της ηθικής, δηλαδή με την επίτευξη της ευημερίας του ανθρώπινου γένους.

Ας παρακολουθήσουμε την πολιτική του θεωρία.

Αφού τα ανθρώπινα όντα είναι εκ φύσεως κοινωνικά χρειάζεται να ζουν σε κοινότητες, με τη μικρότερη τον οίκο, την αμέσως επόμενη την κώμη, που επαρκούν για το ζην, αλλά για το ευ ζην η καλύτερη κοινότητα είναι η πόλις.

Ο Αριστοτέλης είναι ρεαλιστής και στα Ηθικά του το σταθερό του κριτήριο είναι η λογική του κοινού ανθρώπου. Επίσης πίστευε ακλόνητα μία από τις μεγαλύτερες αρχές της αρχαίας Ελλάδας, το «παν μέτρον άριστον». Όντας αρκετά συντηρητικός, δικαιολογούσε κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας, όπως την κατώτερη θέση των γυναικών και την ύπαρξη των δούλων. Όλα αυτά τον οδήγησαν να υποστηρίξει ότι διαφορετικά είδη κοινοτήτων μπορούν να επιλέξουν διαφορετικά πολιτεύματα.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε ότι η δημοκρατία ήταν ένα πολίτευμα που οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές αποδοκίμαζαν.

Το έργο του Αριστοτέλη «Ηθικά Νικομάχεια»
σε αντίγραφο του 1458-59

Η ανάλυση του Αριστοτέλη για τα πολιτεύματα είναι ιδιαίτερα διεισδυτική και πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Θεωρεί την ολιγαρχία εξουσία των πλουσίων και τη δημοκρατία εξουσία των φτωχών. Μάλιστα προτείνει το εξής παράδοξο: Αν υπήρχε μια κοινωνία όπου οι πλούσιοι θα αποτελούσαν την πλειοψηφία και οι φτωχοί τη μειοψηφία, θα ήταν σωστό να ονομάζεται η εξουσία των ολίγων (των φτωχών) δημοκρατία και των πολλών (των πλουσίων) ολιγαρχία.
Σε μια ακραία ολιγαρχία και σε μια ακραία δημοκρατία οι μεγάλες διαφορές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολιτική σύγκρουση και εμφύλιο πόλεμο.

Τον Αριστοτέλη μπορούμε να τον κατατάξουμε στους υποστηρικτές του μεικτού πολιτεύματος. Το πολίτευμα που προτείνει το αποκάλεσε «πολιτεία», όρος που μερικές φορές μεταφράζεται ως «συνταγματική κυβέρνηση», μια μετριοπαθής ολιγαρχία ή περιορισμένη δημοκρατία, θα λέγαμε.
Κατά την άποψη του Αριστοτέλη, ο λαός θα έπρεπε να έχει τη δύναμη να εκλέγει τους αξιωματούχους του κράτους και να τους καλεί να λογοδοτήσουν, πράγματα που επιβάλλουν δραστικούς περιορισμούς στην ολιγαρχία, αλλά θα έπρεπε τα δημόσια αξιώματα να περιορίζονται σε αυτούς που διαθέτουν περιουσία, κάτι που αποτελεί τεράστιο εμπόδιο στη δημοκρατία.

Μπορεί οι προτάσεις αυτές των φιλοσόφων να μας μοιάζουν αναχρονιστικές. Αφορούν όμως μία πόλη και όχι ολόκληρα κράτη όπως σήμερα. Η πόλη είναι το ιδανικό περιβάλλον για τη θεωρητική αυτή συζήτηση περί πολιτικής, και τα κείμενα των μεγάλων φιλοσόφων έχουν παραμείνει βασικά για τους σπουδαστές της πολιτικής θεωρίας.

---