Αγγεία γεωμετρικού ρυθμού από τον «ζωγράφο του Διπύλου»

Λεπτομέρεια από τον αμφορέα του Διπύλου (πρόθεσις νεκρού)

Η αρχαία ελληνική ζωγραφική μάς είναι γνωστή μόνο από την αγγειογραφία. Τη συναντούμε κυρίως στην Αττική η οποία είχε το καλλιτεχνικό προβάδισμα, λόγω των πολιτικών ανακατατάξεων που ευνόησαν την τεχνολογία, την καλλιτεχνία και την αγοραστική ζήτηση των αγγείων.
Ως τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. η τεχνοτροπία είχε δώσει σχεδόν αποκλειστική έμφαση σε ένα θεματολόγιο από γεωμετρικά διακοσμητικά σχήματα, όπως ο μαίανδρος, γι’ αυτό και λέγεται γεωμετρικός ρυθμός. Σε αυτό το χρονικό διάστημα επέρχεται μια σημαντική αλλαγή που σήμαινε ταυτόχρονα μια πρώτη επανάσταση στην αρχαία ελληνική ζωγραφική. Την αλλαγή αυτή τη διαπιστώνουμε στα αγγεία τού, όπως ονομάσθηκε, «ζωγράφου του Διπύλου» (περίπου 50 τον αριθμό), που βρέθηκαν κοντά στον Κεραμεικό της Αθήνας, σε ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης. Έτσι, η γεωμετρική αγγειογραφία με την αυστηρή τεχνοτροπία της και την έμφαση στην αφαίρεση φθάνει στο αποκορύφωμά της, αναπτύσσοντας πλέον μια εικονιστική και αφηγηματική θεματολογία και εμφανίζοντας παράλληλα τις βασικές αρχές της συμμετρίας, του ρυθμού και της ακρίβειας.

Τα αγγεία του «ζωγράφου του Διπύλου» είναι τεραστίων διαστάσεων και οι αρχαίοι Αθηναίοι τα τοποθετούσαν πάνω σε αριστοκρατικούς τάφους ως «σήματα». Διαδραμάτιζαν, επομένως, τα χρηστικά αυτά αντικείμενα τον ρόλο επιτάφιων μνημείων πολύ πριν από τη χρήση μεγάλων αγαλμάτων ή ανάγλυφων επιτύμβιων στηλών, σηματοδοτώντας τη γένεση της μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα.
Η αξιοποίηση από τους Αθηναίους των αγγείων σε «τηλεφανές σήμα» (που διακρίνεται από μακριά) της τελευταίας κατοικίας υπαινίσσεται μια περαιτέρω διάσταση της γενικότερης ψυχολογίας. Πρόκειται για το κύρος που το άτομο και η οικογένεια θέλουν να τονίζουν και το επιδεικνύουν με την παρουσία τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου.

Αμφορέας με γεωμετρική διακόσμηση από το νεκροταφείο του Διπύλου
(ύψος 1,55 μ., περί το 750 π.Χ.)

Το αγγείο που σώζεται ακέραιο, έχει σχήμα αμφορέα με δύο λαβές, ο οποίος χρησιμοποιείτο για τη μεταφορά λαδιού ή κρασιού, αλλά εδώ ήταν τοποθετημένος επάνω στον τάφο ως σήμα, σημάδι δηλαδή του χώρου όπου είχε γίνει η ταφή.
Το τροχήλατο αγγείο είναι καλυμμένο με γεωμετρικά θέματα σχεδόν σε όλη του την επιφάνεια, εκτός από δύο ταινίες στον λαιμό με ζώα (στην κορυφή ζαρκάδια που βόσκουν και στη βάση αίγαγροι) και μία σημαντική κεντρική σκηνή με ανθρώπινες μορφές στο σώμα του αγγείου. Η σκηνή απεικονίζει το προσκύνημα του νεκρού πριν από την κηδεία, την πρόθεσιν, όπως την έλεγαν. Η πρώιμη προσπάθεια του καλλιτέχνη επικεντρώνεται στο να επισημάνει και να απεικονίσει τα κύρια στοιχεία του θέματός του –μορφές, αντικείμενα κ.λπ.– και ωστόσο να αποδώσει μια «σκηνή» με μορφές γεωμετρικές (που στο επάνω μέρος τους σχηματίζουν ισοσκελές τρίγωνο), το νεκροκρέβατο, και αυτό σχηματικό, ενώ το σάβανο του νεκρού φαίνεται να κρέμεται από πάνω του. Το αποτέλεσμα στην εποχή μας φαίνεται πολύ διαφορετικό από τις τωρινές ανθρώπινες απεικονίσεις, ωστόσο έχει μια τεχνουργία αριστουργηματική.  

Μεγάλος κρατήρας από το νεκροταφείο του Διπύλου
(ύψος 1,24 μ., περί το 750 π.Χ.)

Σε αυτό το μεγάλο αγγείο με το πλατύ στόμιο που χρησιμοποιείτο για την ανάμειξη του κρασιού και είναι διακοσμημένο με γεωμετρικά σχήματα (μαίανδροι, κύκλοι, αγκυλωτοί σταυροί) απεικονίζεται στην πρώτη ταινία η μεταφορά (εκφορά) του νεκρού για τον ενταφιασμό του. Η νεκρική κλίνη μεταφέρεται πάνω σε άρμα με δύο τροχούς και σέρνεται από δύο άλογα. Πάνω από τον νεκρό διακρίνουμε το ύφασμα που πρέπει να σκέπαζε τον νεκρό, ο οποίος συνοδεύεται από πεζούς, άνδρες με εγχειρίδια και γυναίκες, που πενθούν, ενώ το πλήθος ακολουθεί. Στη δεύτερη ταινία υπάρχει παράσταση πομπής αρμάτων. Είναι φανερό ότι μια τέτοια κηδεία, με την επιβλητική πομπή των αρμάτων, είχαν τη δυνατότητα να οργανώσουν μόνο τα μέλη μιας οικονομικά ισχυρής οικογένειας με κοινωνική θέση.

Και τα δύο αγγεία εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Βιβλιογραφία: 
Εικαστικές Τέχνες τόμος Α’
Σημαντικοί σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού τόμος Β’

---