Γιάννης Τσαρούχης - ελληνοκεντρικός μοντερνισμός

(Πειραιάς 1910-1989). Ταυτόχρονα με τις σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητή τον Κ. Παρθένη, μαθήτευσε κοντά στον Φ. Κόντογλου. Εκπρόσωπος της Γενιάς του ’30, ακολούθησε τον ελληνοκεντρικό μοντερνισμό.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 εστράφη σε τεχνικές της δυτικής ζωγραφικής. Ασχολήθηκε επίσης εκτός από τη ζωγραφική με την ενδυματολογία, τη σκηνογραφία και τη σκηνοθεσία.

Ο ελληνοκεντρικός μοντερνισμός
Η ομάδα του ελληνοκεντρισμού αποτελεί ένα αρκετά θα λέγαμε ανομοιογενές φαινόμενο. Ξεκινάει από τις ρομαντικές διαθέσεις της γενιάς του Παρθένη και, ακολουθώντας λες τα θεωρητικά κείμενα του Περικλή Γιαννόπουλου, ανιχνεύει τα στοιχεία ταυτότητας της ελληνικής υπαίθρου, «γράφοντας» όλα τα σχήματα με ένα «αιθέριο και άυλο» φως. Θα φθάσει μέχρι τη Γενιά του ’30, έχοντας ως αφετηρία τη φωνή του Κόντογλου την οποία θα αφουγκρασθούν οι μαθητές του Τσαρούχης, Εγγονόπουλος αλλά και οι Χατζηκυριάκος Γκίκας και Σπύρος Βασιλείου.

Σε αυτή την ομάδα συγκαταλέγονται όλοι εκείνοι που πιστεύουν σε μια επιστροφή στις πηγές, στις καταβολές του ελληνικού πνεύματος, σε μια σύνδεση με τον φυσικό και πνευματικό χώρο της Ελλάδας, κρατώντας ως άμεσα ενδιαφέρουσες βάσεις το Βυζάντιο και τη λαϊκή τέχνη.

Ο Σκεπτόμενος (1939)

Όλοι αυτοί, εισάγοντας στην τεχνοτροπία τα χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού μοντερνισμού από διαφορετικά μονοπάτια –του κυβισμού, του εξπρεσιονισμού ή του υπερρεαλισμού–, θα προσεγγίσουν την προγονική τέχνη αγκαλιάζοντας όσους προβληματισμούς φανέρωνε ένας κόσμος εν τω γίγνεσθαι.
Αντιπροσωπευτικός πίνακας της «μοντέρνα»ς φάσης που έχει παράλληλα ως αφετηρία μια ζωτική, υπαρξιακή και επείγουσα ανάγκη ιδιοποίησης εθνικού εγκλιματισμού είναι «Ο Σκεπτόμενος» του Γιάννη Τσαρούχη.
Στον πίνακα αυτόν, «Ο Σκεπτόμενος» του Ροντέν μεταφράζεται με μια δόση ανατρεπτικού χιούμορ σε φιγούρα λαϊκού «Σκεπτόμενου». Ο καλλιτέχνης επεξεργάζεται την ανθρώπινη μορφή ενός νεαρού άνδρα δίδοντας μια εσωστρεφή διάσταση στα χαρακτηριστικά του προσώπου. Τα χρώματα, τα οποία αντιλαμβάνεται ως πνευματική ουσία παίζουν ενεργό ρόλο στον καμβά χωρίς να αποδίδουν καμία έκφραση αντικειμενικότητας, ενώ τα περιγράμματα έχουν έντονο σχεδιασμό. Τα ατομικά χαρακτηριστικά του «Σκεπτόμενου» παραπέμπουν σε στοιχεία λαϊκής τέχνης.

Η στροφή του Γ. Τσαρούχη

Η αντιγραφή του Τιτσιάνο (1971)

Σταδιακά θα απαλείψει τα εθνοκεντρικά χαρακτηριστικά της τέχνης του και θα στραφεί προς έναν ορίζοντα  προτύπων που ξεκινάει από την πομπηιανή ζωγραφική για να διατρέξει όλη την πορεία της δυτικής τέχνης μετά την Αναγέννηση. Η θεματική του είναι σταθερά προσηλωμένη στην επεξεργασία της ανθρώπινης φιγούρας , και δη του άνδρα, αλλά με επιδιώξεις μεγάλης ζωγραφικής που της δίνουν ένα ιστορικό βάθος χωρίς προηγούμενο. Χαρακτηριστικό είναι το έργο του «Η αντιγραφή του Τιτσιάνο».
Σύνθεση λιτά οργανωμένη με ορθογώνια επαναλαμβανόμενα μοτίβα και απαλές φωτοσκιάσεις, συνδέει τον χώρο της πραγματικότητας με εκείνον της αλληγορίας. Η τιμωρία από την Άρτεμη του Ακταίωνα, νεαρού κυνηγού που τυχαία αντίκρισε στο δάσος και η θεά τον μεταμόρφωσε σε ελάφι που κατασπάραξαν τα σκυλιά του, έχει έναν πολυεπίπεδο συμβολισμό. Εκτός από αυτά που φαίνονται, το κρυφό έχει σχέση με το ότι ο Τιτσιάνο ζωγράφισε σε μεγάλη ηλικία θέματα ερωτικής τιμωρίας νέων ανδρών και γυναικών. Αυτόν τον συμβολισμό ο Τσαρούχης τον μετατοπίζει στο παρόν με το μοτίβο του γυμνού άνδρα, ζωγραφισμένος και αυτός μέσα σε αναγεννησιακό έργο, ανακαθισμένος να μελετά μια εικόνα που θα μπορούσε να είναι το θέμα του πίνακα.
Μαρίνα Μαραγκού

Πηγές
1. ΕΑΠ, Τέχνες Ι, τόμ. Γ’, Νεότερη και Σύγχρονη Τέχνη.
2. Στέλιος Λυδάκης, Η ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής (16ος-20ός αιώνας), εκδοτικός οίκος «Μέλισσα»
3. Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα (επιμ.), Εθνική Πινακοθήκη: 100 χρόνια. Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής, ΕΠΜΑΣ.