Λεονάρντο ντα Βίντσι

Αυτοπροσωπογραφία

[Βίντσι (Φλωρεντία) 1452 - Αμπουάζ 1519]. Καλλιτέχνης και επιστήμονας με οικουμενικό πνεύμα και ασίγαστη επιθυμία για γνώση.

Στην εποχή της Αναγέννησης και του ουμανισμού, γι’ αυτόν το saper vedere (το να ξέρει κανείς πώς να βλέπει) αποτελούσε το μεγάλο θέμα των μελετών του, που αφορούσαν τα έργα του ανθρώπου και τις δημιουργίες της φύσης. Χαρακτηρίζεται από έναν «δημιουργικό δυαδισμό», ασχολούμενος μεθοδικά με τη σπουδή της ίδιας της φύσης και αποκαλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο τόσο την τέχνη όσο και τις επιστημονικές γνώσεις του.

Στο διάσημο εργαστήριο του Βερόκιο, σε ηλικία 15 ετών, απέκτησε πολύπλευρη εκπαίδευση, ζωγραφική, γλυπτική αλλά και τεχνικομηχανικές γνώσεις. Από την αρχή της σταδιοδρομίας του φιλοτέχνησε πολλά τεχνικά σκίτσα με πένα και μολύβι: αντλίες, πολεμικά όπλα, μηχανικά εξαρτήματα.

Στα τριάντα του χρόνια  μπήκε στην αυλή του Λοντοβίκο Σφόρτσα στο Μιλάνο και χαίροντας μεγάλης εκτίμησης παρέμεινε για 17 χρόνια ξετυλίγοντας ταυτόχρονα όλη τη μεγαλοφυΐα του. Ολοκλήρωσε στη διάρκεια αυτή  μόνο έξι έργα διατηρώντας εκτεταμένο εργαστήριο με μαθητές, ενώ παράλληλα στρέφεται στις επιστημονικές σπουδές.

Ο άνθρωπος του Βιτρούβιου

Πάνω στη μελέτη (De Architectura) του
Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου  για το
ανθρώπινο σώμα και τις μαθηματικές
του αναλογίες  ο Λεονάρντο
ντα Βίντι έθεσε τις δικές του παρατηρήσεις
που συνοδεύονται από σημειώσεις
με καθρεπτιζόμενη γραφή.
Μια μεγάλη ανακάλυψη που έδωσε
σημαντική ώθηση στην Ιταλική Αναγέννηση.
Ο συνδυασμός των θέσεων των χεριών
και των ποδιών δημιουργεί δεκαέξι
διαφορετικές στάσεις. Η στάση με τα
χέρια σε μακρινή έκταση και τα πόδια
ενωμένα εγγράφει τετράγωνο.
Η στάση με τα χέρια ελαφρά υψωμένα
και τα πόδια ανοικτά εγγράφει κύκλο.
Το κέντρο της φιγούρας φαίνεται
να κινείται, αλλά στην πραγματικότητα
ο ομφαλός της φιγούρας που είναι
το ουσιαστικό κέντρο της βαρύτητας
παραμένει ακίνητος. Σύμβολο της συμμετρίας
του ανθρώπινου σώματος και
κατ’ επέκταση ολόκληρου του Σύμπαντος.

Εγκαινιάζει ένα ογκώδες συγγραφικό έργο: μια πραγματεία για τη ζωγραφική, μία για την αρχιτεκτονική, ένα βιβλίο για τα στοιχεία της μηχανικής και ένα έργο γενικών αρχών της ανθρώπινης ανατομίας. Όλες αυτές οι μελέτες που συνοδεύονται με αντίστοιχα σκίτσα, συγκεντρώνουν χιλιάδες πυκνογραφημένες σελίδες με ένα άλλο ιδιαίτερο γνώρισμα ως αριστερόχειρας: τα γράφει όλα παραστατικά με πλούτο λεξιλογίου και με καταπληκτική καλλιγραφία από δεξιά προς τ’ αριστερά, έτσι ώστε διαβάζονται καθαρά μόνο με τη βοήθεια ενός καθρέφτη.

Το 1500 ξαναγυρίζει στη Φλωρεντία που γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό και θα μείνει μέχρι το 1506 εκτός από δέκα μήνες που θα βρεθεί στην υπηρεσία του Καίσαρα Βοργία, πιθανώς γοητευμένος από την προσωπικότητά του, «ως ανώτερος στρατιωτικός αρχιτέκτονας και γενικός μηχανικός». Στη Φλωρεντία συνάμα με την ανατομία που ασχολείτο, ανέλαβε ένα σχέδιο που προέβλεπε την κατασκευή μιας μεγάλης διώρυγας που θα συνέδεε τη Φλωρεντία με τη θάλασσα, και αιώνες αργότερα η ταχεία αρτηρία που συνέδεσε τη Φλωρεντία με τη θάλασσα έγινε πάνω στη διαδρομή του Λεονάρντο.

Το 1506 θα επισκεφθεί ξανά το Μιλάνο όπου θα παραμείνει για επτά χρόνια φιλοτεχνώντας ελάχιστα ζωγραφικά έργα και το 1513 πολιτικά γεγονότα αναγκάζουν τον 60χρονο πια Λεονάρντο να μετακινηθεί και πάλι, τώρα στη Ρώμη, παραγκωνισμένος όμως, όταν ο Ραφαήλ  ζωγράφιζε τις τελευταίες αίθουσες των νέων διαμερισμάτων του πάπα και ο Μιχαήλ Άγγελος τελείωνε τον τάφο του πάπα Ιουλίου. Πικραμένος δέχεται την πρόσκληση του νεαρού βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α’ και πηγαίνει με τον αφοσιωμένο μαθητή του Φραντσέσκο Μέλτσι όπου θα ασχοληθεί με τις  εκδόσεις των επιστημονικών του μελετών. Στις 2 Μαΐου του 1519 πεθαίνει και ενταφιάζεται στην ανακτορική εκκλησία του Σαιν Φλοραντέ, που θα καταστραφεί κατά τη Γαλλική Επανάσταση και τον 19ο αιώνα θα κατεδαφιστεί.Δυστυχώς ο τάφος του δεν μπορεί πλέον να εντοπιστεί.

Μόνα Λίζα

Η κυρία με την ερμίνα

Από τα αριστουργηματικά έργα του μόνον 17 διασώθηκαν και πολλά από αυτά είναι ημιτελή, κάτι που τον χαρακτήριζε. Εκείνο που τον καθιστά ξεχωριστό είναι η έκφραση στην τέχνη του,  που υποβοηθήθηκε από κάθε επινοητική δύναμη και κάθε τεχνικό μέσο: σχέδιο, χρώμα, χρήση των φωτοσκιάσεων με την τεχνική του σφουμάτο (χωρίς έντονα περιγράμματα και λεπτές τονικές διαβαθμίσεις που δημιουργούν μια εντυπωσιακή νεφελώδη εντύπωση). Η Τζοκόντα, Η Παρθένος των Βράχων σε δύο παραλλαγές (η μία βρίσκεται στο Λούβρο, η άλλη στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου), Ο Μυστικός Δείπνος (Μιλάνο), Η Παναγία, το Θείο Βρέφος και η Αγία Άννα (Λούβρο), κ.ά. είναι μερικά έργα του μεγάλου αυτού εισηγητή της δεύτερης Αναγέννησης.

Η Παρθένος των βράχων
(Μουσείο Λούβρου)

Ο γνωστός θρύλος της συνάντησης του Ιησού με τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, σε μικρή ηλικία, παρουσιάζονται με υπέρτατη δεξιοτεχνία. Όλα τα καλλιτεχνικά μέσα στην υπηρεσία μιας αληθινής οπτασιακής «αποκάλυψης». Ο άγγελος υποδεικνύει με το δάκτυλό του τον ρόλο του μικρού Ιωάννη ως μεσολαβητή μεταξύ του Υιού του Θεού και της ανθρωπότητας.

Μυστικός Δείπνος

Παρά την απλότητά του ολόκληρη η σύνθεση είναι εξαιρετική και πολυάριθμοι ζωγράφοι (με κορυφαίους τους Ρούμπενς, Ρέμπραντ) επηρεάστηκαν από αυτήν. Ανέμειξε τέμπερα πάνω στον νωπό σοβά με καταστροφικό παρεπόμενο για το έργο τη φθορά από τον χρόνο. Αποκαταστάθηκε με σύγχρονες μεθόδους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 
Αξίζει να εστιάσει κανείς στον προδότη Ιούδα (τέταρτος από αριστερά), που κάθεται απομονωμένος, σε σχέση με τους άλλους αποστόλους που είναι αναστατωμένοι και εν κινήσει. Μονάχα ο ένοχος και ο Χριστός –μέσα στην απόκοσμη γαλήνη του έχοντας γνώση της αποστολής του– ξεχωρίζουν σαν δύο μοναχικές μορφές. Μεγαλειώδης απόδοση του δράματος σε αυτόν τον πίνακα ο οποίος κατέχει μία από τις υψηλότερες θέσεις στην παγκόσμια κληρονομιά μας.